Het lijkt wel alsof het hele land onder de PFAS zit. Zo zijn er op veel plekken (sterk) verhoogde concentraties van deze stof aangetroffen in de eieren van hobbykippen. Gelukkig niet overal. Waar wel en waar niet wordt langzaam duidelijk. Dankzij hobbypluimveehouders die de eieren van hun kippen laten testen.
Deze hobbykippen doen dienst als een soort ”verklikkerkippen”, als kanaries in een kolenmijn. Ze gaan zelf niet direct dood aan PFAS, maar de verhoogde gehaltes in hun eieren vertellen wel iets over de aanwezige milieuverontreiniging en de gevolgen daarvan voor de voedselketen. Vooralsnog luidt de boodschap: eet geen eieren van hobbykippen waarin te hoge concentraties van PFAS zitten. Waarop al vrij snel de geruststelling volgt: met de eieren van de talrijke vrij-uitloopbedrijven is niets aan de hand.
Hoewel, niets aan de hand? Het RIVM houdt het erop dat er minder PFAS zit in eieren uit de supermarkt. ”Commerciële eieren uit een winkel of van de markt kunnen wel gegeten worden.” Geruststellende berichten kwamen onlangs ook van Caring Farmers, een organisatie waarbij vooral kleinschalige pluimveehouders (< 250 kippen) zijn aangesloten. In eieren van deze kippen zijn op 27 van de 28 onderzochte houderijen waardes onder de Europese norm aangetroffen. Hoe dat kan? ”Een mogelijke verklaringen is dat bij deze houders de regenwormconsumptie per ei veel lager is dan bij hobbykippen die gemiddeld ouder worden en van rassen zijn die minder eieren leggen. Zeker is dat kleinere koppels met oudere kippen een iets hoger risico laten zien. Toch blijft het aantal overschrijdingen minimaal”, aldus Caring Farmers.
Oorzaken PFAS-vervuiling
Over de herkomst van de PFAS-vervuiling zijn nog geen definitieve uitspraken te doen. PFAS is aangetroffen in de bodem, rivieren, vaarten, sloten. Blusmiddelen, fabrieken, bestrijdingsmiddelen en gewasbeschermingsmiddelen springen eruit als mogelijke bronnen. Vooral de gewasbeschermingsmiddelen en pesticiden zouden wel eens een verklaring kunnen zijn voor de landelijke verspreiding van de PFAS-vervuiling. Volgens de Arbeidsinspectie zit PFAS in maar liefst 105 toegelaten gewasbeschermingsmiddelen. Driekwart van de bedrijven die deze middelen toepassen is zich niet bewust van de PFAS-risico’s. Het CLM heeft het over 25 toegelaten werkzame stoffen met een PFAS-verbinding zijn, ook wel PFAS-pesticiden genoemd. De PFAS-verbindingen zijn een soort hechtingsmiddel.
Testen
Hobbypluimveehouders die hun eieren laten testen, staan bij een slechte uitslag voor een lastig besluit: eet je de eieren nog bij een licht verhoogde concentratie? Wat doe je met de eieren waarin veel te veel PFAS zit? En wat doe je met de kippen? Niet meer buiten laten lopen? Doden?
In iets meer dan de helft van de geteste locaties ongezond hoge PFAS-gehalten
De overheid liet de hobbypluimveehouders tot voor kort maar wat aanmodderen. Dit terwijl de PFAS-gehaltes in de eieren van hobbykippen doen denken aan het fipronil-schandaal in 2017. Gif in eieren leidde destijds tot het massaal doden van honderdduizenden kippen. Nu lijkt de omvang van het probleem met PFAS misschien wat kleiner dan het fipronil-schandaal, maar daar kunnen we ons nog wel eens lelijk in vergissen. Recent onderzoek van het RIVM toont aan dat in iets meer dat op iets meer dan de helft van de locaties waar eieren van hobbykippen zijn getest, de PFAS-gehaltes ongezond hoog zijn.
Chronologisch overzicht
Hieronder een chronologisch overzicht van de PFAS-affaire, te beginnen met het meest recente bericht.
Update 12 juli 2025
Caring Farmers meldt dat er in eieren van leghennen van kleinschalige houders op slechts één van de 28 onderzochte bedrijven verhoogde PFAS-waardes zijn aangetroffen
Update 22 april 2025
Het RIVM adviseert om helemaal geen eieren van hobbykippen meer te eten. Dat is een algemeen advies voor heel Nederland, na onderzoek op zestig locaties. Op 31 van deze locaties krijgen mensen meer PFAS binnen dan de gezondheidskundige grenswaarde als zij minder dan 1 ei per week eten, aldus het RIVM. Ook op veel andere locaties zijn hoge concentraties van PFAS in de eieren gevonden. Het RIVM doet nog vervolgonderzoek naar bronnen van PFAS in de eieren van hobbykippen. Regenwormen worden nog steeds als ”mogelijke” oorzaak genoemd.
Update 8 oktober 2024
Uit nader onderzoek komt naar voren dat rond de chemische fabriek Chemours de eieren van hobbykippen zeer veel PFAS bevatten, zowel PFOA (dezelfde stof die is gebruikt door Chemours) als andere vormen van PFAS.
Uit het onderzoek blijkt ook dat regenwormen in belangrijke mate bijdragen aan hoge concentraties van PFAS in eieren. Het onderzoek is uitgevoerd door Arcadis, in opdracht van enkele gemeenten in Zuid-Holland. De regenwormen kunnen worden gezien als verzamelaars van PFAS in de bodem. De onderzoekers spreken over bio-accumulatie.
”De conclusie dat de PFAS zoals PFOS en de langketenige PFCA’s in de bodem in lage concentraties worden gevonden en dat er bio-accumulatie optreedt via wormen naar eieren, geeft aan dat ook bij lage concentraties in de bodem dit een significante bloostellingsroute voor de mens kan zijn. In Nederland (en in de rest van de wereld) is er een achtergrondconcentratie PFAS in de bodem aanwezig door jarenlange (niet natuurlijke) uitstoot van PFAS door allerlei processen. Dit kan overal tot verhoogde concentraties PFAS in de eieren leiden.”
De onderzoekers hebben het in nogal vage bewoordingen over ”allerlei processen”. Weinig aandacht krijgen tot dusver de gewasbeschermingsmiddelen, toegepast door de landbouw. Een aantal gewasbeschermingsmiddelen en biociden bevatten PFAS. ”Uit afzetgegevens over 2021 blijkt dat in Nederland meer dan 200.000 kilo PFAS als werkzame stof in gewasbeschermingsmiddelen is verkocht”, zo meldde Boerderij op 21 februari 2024.
Het gaat vooral om schimmelbestrijders (fluazinam, fluopyram, flutolanil en metaflumizon). Maar er zijn ook onkruid- en insectenbestrijders bij (flonicamid en flufenacet). Van die middelen is bekend dat ze zich door verwaaien in de omgeving kunnen verspreiden. Tijdens het spuiten, maar ook daarna, als de grond is bewerkt en deze in een droge periode verstuift.
De middelen worden tot dusver toegelaten, maar dat zou wel eens kunnen veranderen nu uit het onderzoek van Arcadis is gebleken dat er sprake is van bio-accumulatie.
Het CTGB meldt op zijn website: ”Als een werkzame stof in een middel persistent is én bio-accumulatief én toxisch, wordt deze stof in principe niet goedgekeurd en middelen op basis van dergelijke stoffen dus ook niet toegelaten.”
Update 3 juni 2024
Het RIVM gaat in het hele land onderzoek doen naar de herkomst van PFAS in eieren van hobbykippen. De resultaten worden medio 2025 verwacht.
PFAS in kaart
Update 2 mei 2024
Er is een kaart gemaakt met daarop PFAS testuitslagen van Nederlandse (hobby)kippenhouders. Iedereen die een uitslag heeft ontvangen kan deze aanmelden bij pfasinkaart.nl
Gevraagd wordt naar de leefomstandigheden van de kippen en het voer dat ze krijgen. Het ter beschikking stellen van uitslagen dient een belangrijk doel: zo ontstaat er een overzicht van de omvang van de PFAS-vervuiling en de mate waarin eieren van hobbypluimvee vervuild zijn. De kaart is een initiatief van een hobbypluimveehouder. Voor contact stuur een email naar pfasinkaart@emailaccount.nl
Testlab
Update 3 april 2024
Het testlab van Normec Groen Agro Control in Delfgauw draait overuren nu ze via testenoppfas.nl dagelijks eieren krijgen aangeleverd van houders van hobbykippen. Tot dusver is er bij 40% sprake van een overschrijding van de norm. Er valt nog niets te zeggen over de regionale spreiding.
Ook Levende Have heeft 12 eitjes van de eigen kippen opgestuurd in een doos, aangeleverd door testenoppafs.nl. Binnen tien dagen kwam de uitslag. De eieren zijn in totaal op 27 stoffen onderzocht, waarbij het vooral gaat om de som van PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS. Die som geeft bij de Levende Have-eitjes als uitslag een concentratie van 10.6 ug/kg, terwijl de EU-norm 1,7 bedraagt (ug = microgram). De concentratie is dus zes keer te hoog. Testenoppfas.nl geeft geen advies. Het is aan de eigenaar van de kippen om zelf conclusies te trekken. Wel bevat het testrapport een verwijzing naar de GGD en het advies om in geval van gezondheidsklachten contact op te nemen met de huisarts.
Eenvandaag
Update 1 april 2024
Eenvandaag wijdt een item aan het testen van de eieren van hobbykippen. Een interessante uitzending: https://eenvandaag.avrotros.nl/item/zo-kom-je-erachter-of-jouw-hobbykip…
Voor meer informatie, klik hier: https://www.ggdzhz.nl/gezondheid-en-milieu/pfas-en-gezondheidsadviezen/…
De European Food Safety Authority (EFSA) heeft de aanvaardbare wekelijkse inname van de som van vier specifieke PFAS (PFOA, PFNA, PFHXS en PFOS) vastgesteld op 4,4 nanogram per kg lichaamsgewicht per week. Onder de kinderen die veel eieren eten (vijf tot zes eieren per week) is de inname 10 nanogram per kg lichaamsgewicht per week.
Let op: dit is een advies, geen norm. Bij de berekening van de consumptie van het aantal eieren is het van belang ermee rekening te houden dat consumenten worden blootgesteld aan PFAS uit vele andere voedingsmiddelen en bronnen, die allemaal bijdragen aan de totale inname. Hoeveel dat is, valt niet te zeggen. Hanteer daarom een veilige marge. Omrekenen microgram naar nanogram : bijvoorbeeld 10,6 ug is 10.600,00 nanogram.
Advies Voedingscentrum
Update 13 maart 2024
Het Voedingscentrum slaat alarm. Het Buro Risicobeoordeling van de NVWA heeft nader onderzoek gedaan naar PFAS in eieren van hobbykippen. Er is getest en gerekend. De verschillen in de gevonden PFAS-waarden in de eieren van particulieren zijn groot. Aangeraden wordt eieren van hobbykippen niet voor een langere tijd in grote hoeveelheden te eten.
Als je er wel voor kiest eieren van eigen kippen te eten, wissel deze dan af met eieren uit de supermarkt, aldus het Voedingscentrum. Het voedingscentrum plaatst wel een kanttekening bij alle ophef. In de afgelopen jaren zijn op basis van wetenschappelijk onderzoek nieuwe lagere normen vastgesteld voor de maximale inname per dag en vervolgens voor de maximum gehalten die in vlees, vis en eieren mogen zitten. Vandaar dat we nu eerder tegen de grenzen aanlopen dan vroeger.
Onderzoek
Update 2 februari 2024
Onderzoek naar PFAS in eieren uit de pluimvee-industrie gebeurt al jaren. In opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) analyseert Wageningen Food Safety Research geregeld monsters van vlees, melk eieren en vis op dioxinen, PCB’s,gebromeerde vlamvertragers (BFR’s) en poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS). Voor de resultaten, ga naar https://data.4tu.nl/collections/_/5678509
De resultaten zijn moeilijk te interpreteren. Sinds 1 januari 2023 gelden er EU-normen voor het maximumgehalte van 4 soorten PFAS in eieren, vis- en vleesproducten. Voor eieren zijn de maximumgehalten uitgedrukt in ug per kg vers gewicht: 1 (PFOS), 0,30 (PFOA), 0,70 (PFNA), 0,30 (PFHxS) en de som 1,7.
Producenten van vis, vlees en eieren zijn verplicht hun producten te controleren op de aanwezigheid van 4 soorten PFAS: PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS. De controle gebeurt in opdracht van de bedrijven. Dit is dus geen onafhankelijk onderzoek.
NOS
Update 16 januari 2024
De NOS heeft eieren laten onderzoeken van hobbykippen op 12 locaties in Friesland, Utrecht en Limburg. Op zes locaties is PFAS aangetroffen. Op drie (Bloelenslaan, Maartensdijk en Smakt) waren de concentraties hoger dan de grenswaarde van de EU. De PFAS bleek niet afkomstig van het bedrijf Chemours in Dordrecht. Het is niet bekend waar de PFAS dan wel vandaan komt. De stof kan zich via de lucht hebben verspreid, maar kan ook in het voer zitten. Zoals bekend zit PFAS ook in pesticiden. In 2022 zijn meerdere keren bestrijdingsmiddelen met PFAS aangetroffen in de Rijn en de Maas. Het ging om concentraties boven de drinkwaternorm. Wetenschappers adviseren het eten van eieren van hobbykippen te beperken. Dat advies geldt zeker voor kinderen.
Zie NOS
Kamervragen
De fractie van GroenLinks heeft op 27 december 2023 Kamervragen gesteld aan staatssecretaris Harbers van het ministerie van I&W. De fractie wil weten of er een onderzoek komt naar PFAS in eieren van hobbykippen in de rest van het land. In Nederland ligt de verantwoordelijkheid volledig bij de ondernemers. De NVWA heeft een controlerende taak op het gebied van voedselveiligheid. Maar die taak beperkt zich tot bedrijven en houdt wat PFAS betreft een steekproefsgewijze aanpak in.
Eieren uit pluimvee-industrie
De NOS meldt dat de NVWA vorig jaar 41 keer bij verschillende pluimveehouderijen de eieren heeft getest op de aanwezigheid van PFAS. Die 41 monsters waren veilig: de PFAS-norm werd niet overschreden, aldus de NVWA.
Zie ook Follow the Money
Toxicologen slaan alarm
Update 10 december 2023
De twee toxicologen Martin van den Berg en Jacob de Boer adviseren in het hele land snel onderzoek te doen naar PFAS in eieren van hobbykippen. Dat kan bij wijze van steekproef, dan kan de uitslag al volgende week bekend zijn, zeggen ze tegen de NOS.
Uit onderzoek naar PFAS in eieren van hobbykippen in de buurt van de fabriek Chemours blijkt dat in veel eieren van hobbykippen in de regio veel te veel PFAS zit. Soms wel tien keer meer dan de maximumhoeveelheid die nog ongevaarlijk wordt geacht. RIVM en de GGD raden inwoners in de regio Dordrecht af nog eieren te eten van kippen die in eigen tuin los rondlopen. Wel vreemd dat in de buurt van de Chemours-fabriek een soort PFAS is aangetroffen die voor zover bekend nooit dit bedrijf is gebruikt. Ook in eieren op een locatie die relatief ver van de fabriek zijn gelegd, zijn flink verhoogde concentraties PFAS werden gevonden.
“Als dat zo is, is het heel zorgelijk”, zegt emeritus hoogleraar Van den Berg van de Universiteit Utrecht tegen de NOS. “Als je zulke concentraties ziet, heb je een probleem. Dit zou veroorzaakt kunnen zijn door achtergrondblootstelling aan een PFAS die niet direct van Chemours komt, maar ook elders in het land aanwezig kan zijn.” Het RIVM raadt het eten van scharreleieren in de rest van het land vooralsnog niet af. Gegevens die een dergelijk advies onderbouwen, ontbreken.