De nieuwe Gids Goede Praktijken van de Sectorraad Paarden houdt een lichte verbetering in voor het leven van de naar schatting ruim 200.000 pension- en manegepaarden.*)

Op twee belangrijke onderdelen zet de Sectorraad Paarden vergeleken met de Gids Goede Praktijken uit 2019 een paar stappen vooruit: paarden moeten meer bewegen en ze moeten gedeeltelijk of volledig toegang tot elkaar hebben. Deze twee verbeteringen komen voort uit het advies van de Raad voor Dierenaangelegenheden over dierwaardigheid. De nieuwe Gids Goede Praktijken is daarop gebaseerd.

In de nieuwe Gids Goede Praktijken neemt de Sectorraad Paarden geen afscheid van de individuele huisvesting van paarden in boxen. Maar de bezwaren van dit nog altijd veel voorkomende type huisvesting moeten wel zoveel mogelijk worden ondervangen, door paarden minstens vier uur per dag te laten bewegen buiten de box (was 2,5 uur), waarvan tenminste een half uur volledig vrij.

De boxen dienen ook in de behoefte aan sociaal contact te voorzien. Ze zijn zo gebouwd dat paarden elkaar in ieder geval kunnen zien en daar waar mogelijk/wenselijk ook kunnen aanraken. ”Voor paarden is het belangrijk dat ze deels of volledig toegang tot elkaar hebben”, staat in de nieuwe Gids. In de oude Gids stond: ”Sociaal contact met andere paarden moet dagelijks mogelijk zijn binnen gezichtsafstand of met besnuffelen of aanraking”. Het verschil lijkt subtiel, maar in feite is permanent sociaal contact nu de norm.

Wat de ”V” van vrijheid inhoudt is niet duidelijk

Overigens is de Sectorraad Paarden er niet in geslaagd de opvattingen over dierwaardigheid van de Raad voor Dierenaangelegenheden op essentiële onderdelen door te voeren in aanbevelingen voor de de paardenhouderij. Het uitgangspunt: ”Paarden leven bij voorkeur in een omgeving waar ze kunnen kiezen wat ze willen doen en waarin ze in hun natuurlijke basisbehoeften kunnen voorzien”, resulteert niet in aanpassingen die dit mogelijk maken. De nieuwe Gids Goede Praktijken stelt weliswaar dat het paard in zijn natuurlijke basisbehoeften dient te kunnen voorzien, samengevat in de 3 V’s: Vrijheid, Voeding, Vrienden. Maar wat die ”V” van Vrijheid inhoudt, wordt niet duidelijk. Het zou ook wat zijn als de deuren van alle maneges in Nederland open gaan en de paarden vrij zijn om te gaan en staan waar ze willen!

Dat de Sectorraad Paarden hier nog geen invulling aan kan geven, is vanuit het gezichtspunt van de overwegend als behoudend bekend staande paardensector wel begrijpelijk. Een dierwaardige paardenhouderij lijkt nog ver weg. Toch heeft de Sectorraad zich vastgelegd op de volgende definitie: ”Een paard verkeert in een staat van welzijn wanneer het dier in staat is zich aan zijn levensomstandigheden aan te passen en daarmee een toestand kan bereiken die het dier als positief ervaart.”

Door een dergelijke definitie te hanteren, liggen meer veranderingen in het verschiet. In de nieuwe Gids Goede Praktijken is een eerste, bruikbare aanzet gegeven voor het beoordelen van de positieve emotionele toestand van een paard. Niet de omstandigheden binnen de paardenhouderij zijn daarbij doorslaggevend, maar de fysieke én mentale conditie van een paard.

Gids Goede Praktijken is geen wetgeving

De Gids Goede Praktijken is geen wetgeving. Maar het is ook geen vrijblijvend document. Als een paardenhouder zich er niet houdt, zal een handhavende instantie (bijvoorbeeld NVWA) per individueel geval beoordelen of er handhavend moet worden opgetreden. Bij deze beoordeling en eventuele procesgang kan de NVWA of partijen die opkomen voor de belangen van paarden gebruik maken van de Gids Goede Praktijken. De landelijke overheid ziet een dergelijke gids als vorm van zelfregulering. Ook de organisaties die zijn aangesloten bij de Sectorraad Paarden moeten er iets mee. Zij gaan de inhoud verwerken in hun eigen welzijnsbeleid.

*) Cijfer ontleend aan Hippische trendmonitor 2024 van de HAS. In deze monitor staat dat de helft van de naar schatting 450.000 paarden in Nederland zich in een pensionstal of een manege bevindt. 37% wordt door particulieren aan huis gehouden. De overige paarden bevinden zich op boerderijen, in fokstallen, etcetera.
Gegevens ontbreken over hoeveel manege- en pensionpaarden ruimte voor vrije beweging en mogelijkheden tot sociaal contact krijgen, zodat ze op dat vlak in voldoende mate in hun gedragsbehoeften kunnen voorzien. Mijn eigen schatting is dat dit inmiddels om 10% van de paarden gaat.

De Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) voert onderzoek uit naar bloedafname bij paarden, in het bijzonder bij drachtige merries. Het onderzoek is onderdeel van een omvangrijk wetenschappelijk advies over het welzijn van paarden in de EU, dat eind 2026 verschijnt. Gaat het onderzoek meer duidelijkheid verschaffen over de ”winning” van het hormoon PMSG? En het gebruik ervan in de veehouderij?

Het verzamelen van gegevens over het bloedonderzoek bij (drachtige) paarden loopt tot medio 2025. De EFSA is vooral op zoek naar informatie van bedrijven, nationale voedselautoriteiten, onderzoeksinstellingen en andere belanghebbenden, die relevant is voor het beoordelen van risico’s voor het welzijn van paarden bij het verzamelen van bloed voor commerciële doeleinden. Er zijn al enkele voorbereidende besprekingen gevoerd, ook met vertegenwoordigers van Nederlandse paardenorganisaties.

Abortussen

De EFSA heeft belangstelling voor de wijze waarop bloed wordt afgenomen, hoe veel en hoe vaak, hoe paarden worden vastgezet, de tijd tussen twee opeenvolgende afnames bij hetzelfde dier en gegevens over de zorg aan donorpaarden. Ook wil de EFSA meer weten over abortussen na commerciële bloedafnames bij drachtige merries. Hoewel niet met zoveel woorden genoemd, duidt dit erop dat de EFSA informatie wil over zogeheten bloedboerderijen.

Het is bekend dat er in landen als IJsland nog altijd bloedboerderijen bestaan. Zij leveren bloed met daarin het hormoon PMSG (bioactieve stof eCG). Dat wordt op grote schaal gebruikt als vruchtbaarheidsmiddel voor varkens, runderen, schapen en geiten. Ook in Nederland. De Keuringsdienst van Waarde heeft daar in 2023 een  tv-programma over gemaakt. Het IJslandse bedrijf Isteka faciliteert nog altijd bloedboerderijen. Een dierenarts is verantwoordelijk voor de bloedafname. Dat gebeurt volgens de eisen van de IJslandse Voedsel- en Veterinaire Autoriteit, zo meldt het bedrijf op de website.

Hormoon wordt ook in Nederland gebruikt

In 2022 antwoordde toenmalig minister van landbouw Staghouwer op Kamervragen van de Partij voor de Dieren dat er in Nederland geen paarden worden gehouden voor de productie van PMSG. Voor deze praktijk is een vergunning nodig van de Wet op de Dierproeven. Er is hiervoor geen vergunning afgegeven, aldus Staghouwer. Hetgeen overigens niet betekent dat er in Nederland geen bloed van drachtige merries wordt ”gewonnen”.

Het is bekend dat PSMG in de Nederlandse veehouderijsector wordt gebruikt. Een van de leveranciers: MSD Health. Bekend is de toepassing bij varkens en koeien. Minder bekend zijn de praktijken met geiten en schapen. Een folder laat zien hoe het middel wordt gebruikt om ooien eerder vruchtbaar te maken of het aflammeren te synchroniseren, zodat ze vrijwel tegelijkertijd lammeren krijgen.

Anja Hazekamp

Europarlementariër Anja Hazekamp ijvert al geruime tijd voor een verbod op de productie én import van PMSG. “Drachtige paarden beroven van hun bloed om varkens sneller te bevruchten voor vleesproductie; dat kan en mag geen onderdeel zijn van ons voedselsysteem. Het is bemoedigend dat na het Europees Parlement ook steeds meer EU-landen duidelijk maken dat deze horrorpraktijken op bloedboerderijen zo snel mogelijk moeten stoppen,” aldus Hazekamp in 2022. De Animal Welfare Foundation houdt de druk op de ketel. Onlangs is een video op YouTube gezet: Iceland’s blood farms. De beelden dateren van september 2024.

In april zouden er algemene maatregelen van bestuur (AMvB’s) komen voor een dierwaardige veehouderij in 2040. Het is opmerkelijk stil. Het ministerie van LVVN publiceert het ene na het andere document (over het stelseltoezicht vleesketen, de economische draagkracht van de schapenhouderij, een blackbox-systeem voor de garnalenvissers en antwoorden op vragen over wolven en stroperij), maar de AMvB’s laten op zich wachten.

Onderzoekje

Minister Wiersma heeft er nog maar weer eens een onderzoekje tegenaan gegooid. Wageningen Universiteit mag inventariseren of er nog kennisvragen zijn. Een bekende vertragingstactiek. Kennelijk zit ze er niet mee dat er een deadline afloopt. Het ultimatum is te danken aan oud-D66 kamerlid Tjeerd de Groot en VVD-er Thom van Campen. Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde vorig jaar in met een opdracht aan de minister om eind februari 2025 met AMvB’s te komen. Deze moeten invulling geven aan een dierwaardige veehouderij.
De deadline is al eens verschoven naar april, met 1 juli als datum waarop alles moet zijn afgerond. De tijd begint nu dus echt te dringen. De AMvB’s moeten immers nog een zogeheten internetconsultatie van vier weken ondergaan en de Tweede Kamer mag er ook nog iets van vinden. Als Wiersma dit op z’n beloop laat, zegt dat wel iets over de waarde die ze toekent aan wetgeving en procedures die daar bij horen.

Agrarische adviseurs weten al wat melkveehouderij boven het hoofd hangt

Agrarische adviseurs zouden al enige tijd weten wat de melkveehouderij boven het hoofd hangt. ”Vooral de huisvesting van kalveren zal op veel bedrijven moeten worden aangepast. Ook boeren die niet voor elke koe een ligplek hebben, moeten hiermee aan de slag”, waarschuwt Philip Frederiks, projectleider Bouw bij DLV Advies, zonder aan te geven waarop hij dit baseert.
“Straks mogen kalveren ouder dan veertien dagen niet meer in een eenlingbox of in hun eentje in een iglo. De kans is bovendien groot dat landbouwminister Wiersma binnenkort ook besluit dat op termijn kalveren minimaal 28 dagen op het melkveebedrijf moeten blijven. Als dat wordt ingevoerd, zullen kalveren vanaf 14 tot 28 dagen minimaal met z’n tweeën bij elkaar moeten zitten. Boeren kunnen dat oplossen door bijvoorbeeld twee iglo’s te clusteren, met een gezamenlijk hekje ervoor, of door tweelingiglo’s te gebruiken. En er bestaan ook kalverboxjes waarbij je het tussenschot kunt weghalen.”

Lig- en ”vreetplekken”

De AMvB stelt daarnaast volgens DLV-advies eisen aan het aantal lig- en ”vreetplekken”: één voor elke koe. Eerst gelden die nog bij nieuwbouw of aanbouw van een bestaande stal, maar de verwachting is dat vanaf 2030 ook bestaande stallen aan de eisen moeten gaan voldoen. Er moet dan voor elke koe een ligplek zijn en op de langere termijn gaat dat ook gelden voor ”vreetplekken”.

Webinar convenant dierwaardige veehouderij

Deelnemers aan het webinar convenant dierwaardige veehouderij doen erg hun best om de schijn van beïnvloeding van het wetgevingsproces te vermijden. Tijdens het eind maart gehouden webinar komen ”bestuurders die vanuit LTO betrokken zijn” aan het woord. Het gaat om Linda Verriet (varkens), Kees de Jong (pluimvee), Harm Albring (melkvee) en Teus Kreuger (kalveren). Ze benadrukken diverse keren dat ze niet op de hoogte zijn van de inhoud van de AMvB’s. Daar is het ministerie verantwoordelijk voor. De LTO’ers zijn wel geconsulteerd, maar ze weten niet precies wat er in komt te staan. ”De minister zal daar zelf over besluiten. Zij gaat daarmee naar de ministerraad en als ze een akkoord heeft, volgt er een consultatie van zes weken”, aldus Verriet.

De Jong maakt wel duidelijk dat er van de AMvB’s niet al teveel verwacht hoeft te worden. ”Dat is straks de lat waar iedereen overheen moet”. Die lat kan, met andere woorden, niet al te hoog liggen. Verriet geeft aan dat de AMvB’s haar zwaar op de maag liggen. Als eisen eenmaal wettelijk zijn vastgelegd, kunnen de investeringen daarvoor niet uit de markt worden gehaald. Dan gaat de markt, zegt ze, ”achterover leunen”.

We moeten het even over dolfijnen, walrussen en zeeleeuwen hebben. Voor de zoveelste keer is namelijk het Dolfinarium in Harderwijk in opspraak. Daar komt bij dat de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) onlangs een zienswijze heeft uitgebracht over dierwaardigheid in dierentuinen.

Dit, in combinatie met de campagne ‘’Dolfinariumvrij’’ van de stichting Bite Back Nederland én de bereidheid van het bevoegd gezag om op te treden, zou er wel eens toe kunnen leiden dat er aan de shows met zeezoogdieren na jaren van gebrekkig toezicht en halfzachte maatregelen een einde komt. Net zoals er in 2015 een einde kwam aan shows met wilde dieren in circussen.

LAATSTE NIEUWS: Dit bericht is op 27 mei 2025 herzien na een gerechtelijke uitspraak. Het Dolfinarium hoeft de shows voorlopig niet aan te passen. De dwangsom is geschorst. Over deze uitspraak is een alinea toegevoegd (naar beneden scrollen).

Dolfinarium is een dierentuin

Volgens de wet is het Dolfinarium een dierentuin, dat wil zeggen: “een permanente inrichting waar levende wilde dieren worden gehouden om gedurende ten minste zeven dagen per jaar te worden tentoongesteld aan het publiek.’’ Het Dolfinarium voldoet aan die definitie, ook al heeft dit bedrijf anders dan een dierentuin als Artis, als belangrijkste doel: het publiek vermaken met dieren.
Dat is ook precies de problematische kant van dit Harderwijkse pretpark. Sinds 2016 worden er met enige regelmaat Kamervragen gesteld over het welzijn van de dieren. Sinds 2019 ligt het Dolfinarium onder een vergrootglas. In 2020 zijn er na een advies van een zogeheten visitatiecommissie door toenmalig minister Carola Schouten afspraken gemaakt ter verbetering.

In 2024 bleek dat met die afspraken de hand werd gelicht. Waarna het Dolfinarium van de controlerende instantie Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) de opdracht kreeg per 11 april 2025 omstreden shows aan te passen.

• Walrussen zouden niet meer mogen schudden met hun lijf;
• Californische zeeleeuwen en walrussen mogen niet meer zwaaien en klappen met hun vinnen;
• dolfijnen mogen een verzorger niet meer voortduwen met de neus;
• een trainer mag niet meer met zijn voeten geklemd om de staart van een dolfijn samen met het dier op rug drijven;
• dolfijnen mogen niet over mensen of objecten heen springen;
• dolfijnen mogen niet op commando op de kant springen.
  
  Verder zijn verboden: bezoekers laten natspuiten door de dieren, dieren hun tong laten uitsteken, dolfijnen boven water geluid laten maken, dolfijnen rechtop laten staan in het water, ze bewegingloos laten drijven en kusjes of knuffels geven.

Boetes

Dit alles is in strijd met de voorschriften van de dierentuinvergunning, want geen natuurlijk gedrag of geen gedrag dat de educatieve boodschap (voor zover aanwezig) ondersteunt. Geeft het Dolfinarium hier geen gehoor aan, dan volgen er boetes van 2000 euro per overtreding met een maximum van 10.000 euro. Daarna kunnen er eventueel verdergaande maatregelen worden opgelegd, zoals een gedeeltelijke sluiting van het park voor het publiek. Het Dolfinarium heeft bezwaar aangetekend tegen het besluit van RVO. Een gerechtelijke procedure ligt in het verschiet. Hét verdienmodel van deze dierentuin dreigt onderuit te worden gehaald.

De voorzieningenrechter van het College van Beroep voor het bedrijfsleven heeft op 26 mei 2025 bepaald dat er voorlopig geen dwangsommen mogen worden opgelegd aan het Dolfinarium. Er moet volgens de rechter beter worden gekeken naar het educatieve programma van het Dolfinarium en de relatie met de dierpresentaties. Deze uitspraak in kort geding staat los van de bezwaarprocedure. Na de zomer wordt een beslissing op dat bezwaar verwacht.

Maar het Dolfinarium staat zwak. Zeker nu de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) adviseert dierentuinen toekomstbestendig te maken. Wie de zienswijze van de RDA over dierwaardige dierentuinen serieus neemt, moet toegeven dat wat er zich in ‘’het grootste zeezoogdierenpark van Europa’’ afspeelt, heel ver af staat van de wezenskenmerken van dierwaardigheid, Niet alleen hebben de shows weinig tot niets te maken met het natuurlijk gedrag van zeezoogdieren, ook de erkenning van de intrinsieke waarde en respect voor de integriteit van dieren is ver te zoeken. Om nog maar te zwijgen over het ervaren van een positieve emotionele toestand.

Grote kans dat het Dolfinarium het circus achterna gaat: geen shows met wilde dieren meer. Net als overigens in Frankrijk en België. Zo bijzonder is dat dus ook weer niet. Op de website wordt het al min of meer aangekondigd: ‘’Ontmoet jij binnenkort een dolfijn van dichtbij? We zijn momenteel druk bezig met het spoedig plannen van nieuwe programma’s.’’
Ik ga binnenkort eens kijken.

De uitbraak van vogelgriep in de VS bij talrijke diersoorten is van een ongekende omvang. De autoriteiten zijn er niet in geslaagd het hoogpathogene virus H5N1 onder controle te krijgen. Eind februari 2025 stelde de regering Trump een miljard beschikbaar, vooral om de economische gevolgen van de crisis in de pluimvee-industrie te verzachten en te helpen het virus buiten de deur te houden.

Het virus heeft in 2024 in de VS een unieke sprong gemaakt naar melkvee. Het totaal aantal besmette melkveebedrijven is sinds maart 2024 gestegen naar 1073 (stand 06/06/2025), in 17 staten. In de staat California heeft zich sinds augustus 2024 een enorme piek voorgedaan met 767 besmette bedrijven. Medio 2025 lijkt het ergste voorbij. Het heeft er alle schijn van dat de bevolking van de VS aan een catastrofe is ontsnapt.

In het tijdschrift Science meldden onderzoekers in december 2024 dat het vogelgriepvirus dat huishoudt onder koeien, is gemuteerd. Het hecht zich daardoor beter aan cellen die bij mensen voorkomen in de bovenste luchtwegen. Na een jaar vol uitbraken stellen wetenschappers vast: aanhoudende verspreiding van H5N1 HPAI binnen melkvee verhoogt het risico op infectie en de daaropvolgende verspreiding van het virus naar mensen en andere gastheerpopulaties. (Science, 25 april 2025)

Bij een ernstig zieke patiënt in Louisiana die het virus had opgelopen door contact met besmet pluimvee, bleek zich een mutatie te hebben voorgedaan, hoogstwaarschijnlijk direct na infectie met het H5N1 clade 2.3.4.4b type D1.1. Dit type circuleerde ook onder melkvee in Nevada.

Na acht maanden een omvangrijk testprogramma

Maandenlang heeft het virus zijn gang kunnen gaan. Pas begin december 2024 – acht maanden na de eerste uitbraken – komt het Amerikaanse landbouwministerie met een landelijk testprogramma voor nader onderzoek naar rauwe (ongepasteuriseerde) melkmonsters. Veehouders moeten daaraan meewerken.

Het programma heeft niet alleen als doel om meer te weten te komen over de aanwezigheid van virus en te adviseren over preventieve maatregelen, maar ook om staten waar geen virus meer wordt aangetroffen H5N1-vrij te kunnen verklaren. Dat zal niet eenvoudig zijn. Er zijn verschillende virusstammen aangetroffen, waaronder het hierboven genoemde H5N1 type D1.1. Ook is er in de staat Arizona in de melk een nieuwe introductie van H5N1-virus aangetroffen, rechtstreeks afkomstig van wilde vogels.

Meerdere diersoorten

Het virus heeft zich inmiddels verspreid onder meerdere diersoorten. Het gaat al sinds 2022 rond onder pluimvee (kostte tot februari 2025 aan 149 miljoen dieren het leven) en dat zorgt voor, wat virologen noemen, een hoge virusdruk. Het virus verspreidt zich sinds 2024 van koe naar koe, naar kat, naar kip, naar mens, naar varken, naar wilde vogels.

Eind oktober 2024 is voor het eerst H5N1 aangetroffen bij een varken in Oregon. Het varken bevond zich op een hobbyboerderij, waar pluimvee besmet was geraakt met H5N1. In januari 2025 komen er berichten dat er zich op een commerciële eendenboerderij in California een mix heeft voorgedaan van H5N1 en H5N9. In maart 2025 komen de eerste berichten over een besmetting met H7N9 bij een pluimveebedrijf in Mississippi.

Besmettingen doen zich voor bij mensen die werken met koeien en assisteren bij het doden van pluimvee. Hun aantal neemt toe. Het Amerikaanse CDC spreekt inmiddels van een matig tot hoog risico. Ook doen zich besmettingen voor bij mensen die niet direct konden worden herleid tot contact met besmette dieren. Begin januari 2025 overleed de eerste Amerikaanse patiënt (met onderliggend lijden) aan een infectie met vogelgriep.

Het virus is aangetroffen bij katten, die er ernstig ziek van zijn geworden/aan dood zijn gegaan. Vermoedelijk hadden zij gedronken van rauwe melk of gegeten van besmet vlees. Begin maart 2025 is er een partij kattenvoer teruggeroepen omdat het besmet was met vogelgriep. Het rundvlees lijkt vooralsnog veilig. De consument heeft wel adviezen gekregen over de bereiding ervan. Zo moeten hamburgers tot minimaal 74 graden Celsius worden verhit.

”Bestrijding tot dusver mislukt”

De Amerikaanse viroloog Rick Bright zei in oktober 2024 naar aanleiding van talrijke besmettingen op melkveebedrijven in California in de Los Angeles Times dat de bestrijding van het virus tot dan toe was mislukt. Circa 10-15% van de besmette koeien in deze staat hebben de virusgolf niet overleefd. Dode dieren werden langs de kant van de weg gelegd. In die staat is ook op veel plaatsen H5N1-virus in het rioolwater aangetroffen.

Melkveehouders in de meeste staten waren, onder het motto ”Don’t test, don’t tell”, lange tijd terughoudend met het testen van vee, van zichzelf en van hun medewerkers. De situatie doet sterk denken aan wat we in Nederland hebben meegemaakt met de Q-koortsuitbraak in 2007. Toen lieten noodzakelijke maatregelen lang op zich wachten. Het belang van de volksgezondheid was ondergeschikt aan het belang van de veehouderij. Nog altijd tellen in ons land economische belangen zwaarder, zoals blijkt uit de moeizame totstandkoming van een vaccinatiecampagne tegen vogelgriep bij pluimvee.

Roep om vaccinatie

In de VS daarentegen begint de nood nu wel erg hoog te worden. Het virus blijkt bij besmette koeien inmiddels te leiden tot 10-15% sterfte. Al in september 2024 pleiten de grootste eier-, kalkoen- en zuivelorganisaties voor vaccinatie. In februari 2025 komen de eerste berichten uit de VS dat vaccinatie van pluimvee onder voorwaarden is toegestaan. Vaccinproducent Zoetis heeft een licentie gekregen. Tegelijkertijd zijn er signalen dat de pluimvee-industrie vaccinatie tegenhoudt vanwege handelsbelangen. Volgens Newsweek heerst er angst ​​dat vaccinatie de exportmarkt voor pluimvee, goed voor bijna 6 miljard dollar, zou kunnen verwoesten.

Gesleep met vee

De uitbraak van vogelgriep in de VS confronteert het publiek aan de andere kant van de oceaan met de kwetsbaarheid van de melkvee-industrie. Berichten in de media laten zien hoe risicovol de concentratie van grote aantallen dieren en het gesleep met vee kan zijn voor de volksgezondheid. Het virus komt via de melk angstwekkend dicht bij de mens. Wetenschappers houden rekening met meerdere mutaties.  “Ik denk dat er echt geen manier is om het in te schatten en dat het alle kanten op kan”, zegt Caitlin Rivers, epidemioloog bij het Johns Hopkins Center for Health Security op 5 december 2024 in Science. Een nieuwe variant die is opgedoken bij vogels, baart grote zorgen.

Tot de consument dringt door dat er iets aan de hand is in hun voedselsysteem

In de rauwe melk van besmette koeien zijn enorme hoeveelheden virus aangetroffen. Ook in één op de vijf monsters van melk in de supermarkt in 38 staten zaten virusdeeltjes. Als je besmette melk uit de supermarkt drinkt, word je niet ziek omdat deze gepasteuriseerd is. Maar rauwe melk van besmette koeien blijkt wel te zijn geleverd aan supermarkten in de staat California. De melk is teruggeroepen. Onbekend is hoeveel mensen en andere zoogdieren van de melk hebben gedronken. Schaarste aan eieren leidt tot flinke prijsstijgingen met wel 37%. Zo dringt steeds meer tot de consument door dat er wel iets aan de hand is in hun voedselsysteem.
.
>> Lees meer Koeienvirus H5N1 aangetroffen bij pluimvee
Berichten en artikelen op dit blog worden indien nodig geregeld bijgewerkt

Testen of niet? Dat is nog altijd de vraag. Ook nu, na het meest recente advies van het RIVM om maar helemaal geen eieren van hobbykippen meer te eten.

Het RIVM onderzocht de PFAS-gehalten in eieren van 60 locaties. Via de eieren van 31 locaties krijgen mensen al meer PFAS binnen dan de gezondheidskundige grenswaarde als zij 1 ei of minder per week eten. Op 10 locaties kunnen ze maximaal 1 ei per week eten zonder over deze grenswaarde heen te gaan. Op 5 locaties is dit bij maximaal 2 eieren het geval, op 3 locaties bij maximaal 3 en op 2 locaties bij maximaal 4 eieren. Op 9 locaties kunnen mensen elke week meer dan 4 eieren eten zonder de grenswaarde te overschrijden. Aldus het RIVM.

Met andere woorden: wie toch al niet meer dan twee eieren per week at, hoeft zich op 17 van de 60 locaties niet al te veel zorgen te maken. Niettemin komt het RIVM met een algemeen advies om helemaal geen eieren van hobbykippen meer te eten. ”In heel Nederland kunnen particuliere eieren veel PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen) bevatten”. Deze stoffen zijn schadelijk voor de gezondheid.

Verstrekkend advies

Het verstrekkende advies heeft de maken met andere voedselbronnen die PFAS bevatten, zoals vis, varkensvlees, bewerkt vlees, boter. Ook in snoep, sportdranken, chips en flessenwater komt PFAS voor. En op 20 procent van alle naar Nederland geïmporteerde fruitmonsters zijn residuen van PFAS-pesticiden gevonden.

We krijgen dus al genoeg PFAS binnen. Door eieren van hobbykippen te eten, zou de hoeveelheid tot onverantwoorde hoogten kunnen oplopen. Een vervelende boodschap, maar niet voor iedere houder van hobbypluimvee. Er is namelijk nog altijd een aanzienlijke kans dat de eieren ”schoon” zijn. De enige manier om daar achter te komen is de eieren te laten testen. Voor €270 kan zekerheid worden verkregen. Iets waar sinds het advies van het RIVM dagelijks driehonderd houders van kippen gebruik van maken, meldt Lars Roelofse van testenoppfas.nl.

Rationeel is testen misschien de beste keuze, maar emotioneel staan houders van hobbypluimvee voor een lastig dilemma. Niet weten blijkt soms te verkiezen boven een testuitslag die de idylle van een huishouden met kippen mogelijk wreed kan verstoren. NRC bezocht Alma Huisken in het Groningse Molenrij. ”Ik woon al 21 jaar op heel gezonde grond, waar nooit gif of kunstmest op gekomen is. PFAS in mijn eitjes? Ik ga uit van niet”, aldus Huisken.

Eieren uit de winkel of van de markt

Het RIVM stelt dat eieren uit de winkel of van de markt wel kunnen worden gegeten. Daar zou minder PFAS in zitten. Dit is overigens gebaseerd op twee beperkte onderzoeken. De onderzoeken waarnaar het RIVM verwijst, bevatten geen gegevens per locatie, maar gemiddelden van de onderzochte hoeveelheid eieren van verschillende locaties. Die gemiddelden komen neer op 0,058 tot 0,078 nanogram PEQ per gram. Een fractie van wat er in de eieren van hobbykippen is aangetroffen, waar de concentraties variëren van 0 tot 101 nanogram.

De commerciële eieren waren afkomstig van vrije uitloopbedrijven, biologische bedrijven en scharrelbedrijven (kippen zitten permanent binnen). Verschillen in leefomstandigheden hebben mogelijk de PFAS-concentraties in de eieren van deze kippen beïnvloed, aldus het RIVM. Een vergelijking was volgens het RIVM echter niet mogelijk, ”omdat het aantal geanalyseerde eieren per type te beperkt was of informatie over het type geanalyseerd ei ontbrak in de studies.”

Lees meer: PFAS in eieren van kippen

Bitloos rijden was al enige tijd toegestaan bij wedstrijden in de lichtere dressuurklassen, per 1 april mag het ook tot en met klasse ZZ/zwaar. De KNHS heeft daartoe het wedstrijdreglement voor dressuur gewijzigd. De wijziging gaat in per 1 april 2025. ”Hoewel er op de hogere niveaus niet ontzettend veel bitloos gereden wordt, willen we ruiters die dit wel graag willen de mogelijkheid bieden om hier gebruik van te maken”, aldus disciplinespecialist dressuur Cindy Heijligers. 

Lees ook: Kans op schade door drie hulpmiddelen in paardensport: opzet, tongriem en staartbeugel

In ligboxenstallen stuurt een omvangrijk stangenstelsel het gedrag van de koeien. Door de toepassing van een zogeheten golfschoftboom, krijgt de koe iets meer ruimte om te gaan liggen en wordt tegelijk het schots en scheef ‘’inparkeren’’ voorkomen. In Overijssel ontvangen melkveehouders subsidie voor deze golfschoftboom. Verbetering van dierenwelzijn anno 2025. De ligplekken blijven zeer beperkt in omvang, maar de koeien liggen wel netjes op een rij en ze poepen en plassen buiten de box.

Koeien leiden in de moderne veehouderij een weinig benijdenswaardig bestaan. Zeker als ze niet naar buiten kunnen, omdat de boer geen weidegang toepast. Dat komt voor als er onvoldoende grond is om de koeien vers gras te laten eten of als de boer vindt dat hij niet genoeg subsidie krijgt. Zonder weidegang speelt het leven van de koeien zich geheel af in zogeheten ligboxenstallen, waar ze kunnen eten, liggen en lopen naar de melkrobot. Veel meer is er vaak niet te doen.

”Toekomst voor ons platteland”

Nu zijn er ook voor dit type melkveehouderij subsidies om het leven van de koeien iets te veraangenamen. Althans, die suggestie wekt de Provincie Overijssel. Daar is voor investeringen een pakket maatregelen beschikbaar, onder het motto ”Toekomst voor ons platteland”. Zo is er ook subsidie voor landbouwers die hun bedrijf willen verduurzamen of het dierenwelzijn willen verbeteren. Het blijkt te gaan om Europese landbouwsubsidies waarop Overijssel aanspraak kan maken. Met meer mogelijkheden voor het natuurlijk gedrag van koeien heeft het allemaal niets te maken. Wel met het wegwerken van allerlei negatieve aspecten die aan het leven in een ligboxenstal verbonden zijn.

Zo worden bij het onderdeel dierenwelzijn matrassen genoemd waar koeien op kunnen rusten. Daar kan de boer subsidie voor krijgen. Of voor diepstrooiselboxen, vernevelingsinstallaties die in de zomer voor verkoeling zorgen en koeborstels. Op de lijst staat eveneens de zogeheten golfschoftboom.

Als de koe wil gaan liggen

Voor wie daar nog nooit van heeft gehoord: toepassing van schoftbomen zegt iets over het leven van een koe in een ligboxenstal. Het zegt tegelijk iets over wat als een verbetering van dat leven wordt beschouwd. Om dat te begrijpen moeten we inzoomen op de koe die wil gaan liggen. Vergelijk het met het inparkeren van de auto op een parkeerterrein waar de vakken niet met strepen op de grond maar met hekken zijn afgebakend. Het vergt heel wat geduld en stuurmanskunst om de auto op z’n plek te krijgen. Denk dan aan de koe. Haar romp is gemiddeld  1.77 m lang en ca. 73 cm breed. Zij moet het doen met een plek van ca. 2.50 bij 1.20 m.

Nu is een koe geen auto. En een parkeerplaats geen stal. De koe heeft wel een extra moeilijkheidsgraad: ze moet niet alleen rekening houden met de ruimte voor en naast zich, maar ook wat zich daarboven bevindt. Zolang ze rechtop staat moet ze goed manoeuvreren om het hoofd niet te stoten aan horizontale ijzeren stangen die tussen verticale ijzeren beugels zijn aangebracht. Die horizontale stangen – schoftbomen genoemd –  dienen om de koe de kop naar beneden te laten zakken en een liggende houding aan te nemen.

Botsingen, kale plekken en verwondingen

Dat leidt geregeld tot botsingen. Vandaar die golfschoftbomen. De oude, rechte schoftbomen veroorzaken kale plekken en verwondingen. Door die oude stangen gaan de koeien vaak ook scheef liggen, waardoor er mest en urine in de ligbox terecht komt. Bovendien is de kans groot dat de koe door iets scheef te liggen de rust van de buurvrouw verstoort.

Golfschoftbomen zijn gebogen stangen die de schofthoogte van de ligbox met 30 cm verhogen. ‘’De koe ondervindt geen hinder meer en verwondingen worden voorkomen’’, zo prijst producent Spinder de stangen aan. ‘’Zij maakt gemakkelijker gebruik van de box en ligt vaker en langer wat de melkproductie en klauwgezondheid ten goede komt. Door de golf in de golfschoftboom heeft de koe veel meer ruimte, staat zij recht in de ligbox en gaat zij ook recht liggen. Hierdoor komt er minder urine en mest in de ligbox terecht. Op die manier blijft de ligbox schoner, kost het minder strooisel en arbeid om de boxen en het uier te reinigen. Het uier is schoner en de infectiedruk is lager, wat resulteert in een betere uiergezondheid.’’

€22.000

Verbetering van dierenwelzijn anno 2025. Smit & Van Dronkelaar uit Nijkerk verkoopt deze golfschoftbomen. Ruwe schatting: een melkveehouder met 150 koeien is er al gauw ruim €22.000 aan kwijt. Zolang het leven van een koe in een ligboxenstal geen pretje is, zal de belastingenbetaler dat er misschien wel voor over hebben. In Overijssel doen ze er in elk geval niet moeilijk over. Wat de koe ervan vindt? Die vraag wordt helaas niet gesteld. Maar het antwoord laat zich raden.

Vanaf 2026 komt er een einde aan het doden van miljoenen eendagshaantjes in de eiersector die tafeleieren levert aan de binnenlandse en Duitse markt. ”ZED-eieren” gaan deze tafeleieren heten: Zonder Eendagshaantjes Doden.

Het gaat om naar schatting 6 tot 7 miljoen haantjes, waarvan het leven in een zeer vroeg stadium in het ei wordt beëindigd (voor de 12e dag). Na geslachtsbepaling haalt de broederij de eieren uit de broedmachines. Uitgerekend is dat de kostprijs van een ZED-ei slechts 1,15 cent hoger ligt dan een gewoon ei.

De komst van de ZED-eieren is het resultaat van samenwerking tussen pluimveesector, Dierenbescherming en ministerie van LVVN. Zij hebben een Roadmap opgesteld. Tegen het door de shredder halen of vergassen van pasgeboren haantjes ontstond steeds meer weerstand. Velen zien dat als een van de grootste ethische problemen van de intensieve veehouderij. In Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk is het doden van kuikens al verboden. Zwitserse eierproducenten stoppen dit jaar vrijwillig met het doden van haantjes. Andere landen volgen.

Aan de Nederlandse productie van andere eieren dan tafeleieren komt voorlopig geen einde. In totaal worden er in Nederland jaarlijks 40 miljoen haantjes in de legsector gedood.

De geslachtsbepaling in het ei is al enige tijd mogelijk, maar het wachten was nog op toepassing op grote schaal. Om de marktvraag te stimuleren zijn onder meer gesprekken gevoerd met supermarkten (CBL), horeca (KHN) en catering (Veneca).