Er worden tal van oorzaken voor deze daling aangevoerd, zoals weersomstandigheden en controle over de voerinname. Maar bij analyses ontbreekt vaak de hoofdoorzaak: een toenemende schaalvergroting in combinatie met een efficiënte bedrijfsvoering en het onder controle houden van emissies. WUR wijst in de deelrapportage onder meer op premies voor verlaging van broeikasgassen. Die kunnen een negatief effect hebben op weidegang. Het wordt om die reden financieel aantrekkelijk gemaakt om de koeien binnen te houden.

Ook het Planbureau voor de Leefomgeving heeft oog voor deze ontwikkeling. “Het landschap zal leger worden doordat dieren eigenlijk jaarrond vooral in stallen zullen moeten staan om de staltechniek maximaal te benutten. Koeien in de wei zijn een beeld uit het verleden geworden”, voorspelt dit instituut bij voortzetting van een intensief-technologisch scenario.

Lang niet alle bedrijven beschikken over voldoende hectares aangrenzend aan de stal, waarop meer dan 100 koeien kunnen worden geweid. Dat leidt vooralsnog tot enorme concentraties aan vee op kleine percelen van bedrijven die toch nog graag wat weidepremie incasseren. Duidelijk waarneembaar in het buitengebied voor wie het wil zien.

Kennelijk accepteert de Stichting Weidegang schending van de voorwaarde dat de veebezetting niet hoger mag zijn dan 3 tot 5 melkgevende koeien per hectare huiskavel. Inspecties in 2024 hebben in bijna honderd procent van de gevallen geleid tot een positieve beoordeling. Mogelijk klopt het op papier allemaal wel, maar staan de koeien in de praktijk op een kluitje bij elkaar.

De partijen die betrokken zijn bij het realiseren van een dierwaardige melkveehouderij hebben verschillende doelen, zo blijkt uit de Routekaart naar een dierwaardiger en toekomstbestendige melkveehouderij. Alleen de Dierenbescherming is duidelijk voorstander van een melkveehouderij die ”op termijn” alle koeien, ook de kalveren, naar buiten laat gaan. Wat betreft ZuivelNL is het aan de veehouder om te beslissen hoe deze het beste invulling kan geven aan weidegang en dat de keuze van het dier hierin meegenomen kan worden (bijvoorbeeld via vrij koeverkeer).

De Volkskrant besteedde op 17 oktober 2025 in een uitgebreid artikel aandacht aan de gevolgen van stikstofmaatregelen voor het welzijn van dieren. Daarin komt Hans Hogeveen, hoogleraar animal health management aan de Wageningen Universiteit, aan het woord. Hij noemt het risico dat melkveehouders koeien vaker binnen houden, zodat maatregelen beter te controleren zijn. ”Voor de stikstofcijfers werkt dat, voor de dieren niet. Koeien hebben beweging, frisse lucht en weidegang nodig”, zegt Hogeveen. ‘Voor mij staat het als een paal boven water dat koeien graag buiten zijn. Daarom moeten we voorkomen dat stikstofmaatregelen leiden tot nog meer binnenhouden van vee.”

De pluimveeindustrie heeft het stadium van de gouden eieren bereikt. Genetisch opgevoerde turbokippen eten minder en produceren steeds meer. Ze zijn inmiddels in staat in 100 weken meer dan 500 eieren te leggen. Extra inkomsten dus én een fikse besparing voor de pluimveehouders. Met eierprijzen die al geruime tijd twee keer zo hoog zijn als vijf jaar geleden, maakt de industrie dikke winsten.

Voergroep Zuid, een grote producent en leverancier van mengvoer, bericht op pluimveeweb.nl over een buikvetmonitor. Daarmee kan de houder van leghennen bepalen of de dieren niet te dik zijn. Hoe meer voer, hoe meer buikvet en dat heeft een negatieve invloed op het aantal eieren dat een kip legt. De zaken gaan kennelijk zo goed dat een bedrijf in diervoeders aangeeft dat kippen beter niet teveel kunnen eten.

Niet alleen genetica en een uitgekiend dieet, ook gezondheid speelt een grote rol bij het behalen van topprestaties. Is het aantal eieren per hen in een kleine dertig jaar tijd met een kwart toegenomen en kunnen ze dat resultaat behalen met een kwart minder voer, virusziekten zijn ondanks vaccinatie moeilijk uit te bannen. Dat komt door mutaties en doordat een strak voerregime kan leiden tot stress, waardoor het immuunsysteem wordt aangetast..

Met andere woorden: de pluimveeindustrie balanceert op het randje van wat mogelijk is. Tien jaar geleden waarschuwde Servé Hermans van fokbedrijf Hendrix Genetics al voor de gevaren van het streven naar de allerefficiëntste kip. “Eigenlijk”, zei Hermans destijds tegen One World, “ben ik heel triest. Ik zie dat het verkeerd gaat. Maar wat kunnen wij doen? Wij maken gewoon kippen.”

Houders van varkens, pluimvee en melkvee hadden een dikke vinger in de pap bij het opstellen van de ”Conceptregeling AMvB dierwaardige veehouderij”. Daardoor stellen de lang verwachte aanpassingen van de Wet dieren en het Besluit houders van dieren bar weinig voor.

Demissionair landbouwminister Wiersma is verantwoordelijk voor deze vergaande inmenging in het wetgevingsproces. Ze doet geen pogingen dat te verhullen. Dat vertegenwoordigers van de intensieve veehouderij een belangrijke stem in het kapittel hadden, blijkt overduidelijk uit de toelichting op de AMvB. Overigens is de kans groot dat de AMvB ergens blijft hangen tussen twee kabinetten in. En dat is misschien maar goed ook. Met wat Wiersma heeft gebrouwen komt een dierwaardige veehouderij geen stap dichterbij.

Lang verwacht

In april 2025 zouden er algemene maatregelen van bestuur (AMvB’s) komen met het oog op een dierwaardige veehouderij in 2040. Het bleef lange tijd opmerkelijk stil. Het ministerie van LVVN publiceerde het ene na het andere document (over het stelseltoezicht vleesketen, de economische draagkracht van de schapenhouderij, een blackbox-systeem voor de garnalenvissers en antwoorden op vragen over wolven en stroperij – om maar wat te noemen), maar de AMvB’s lieten op zich wachten.

Internetconsultatie

Tot 24 juni 2025. Toen verscheen er ineens een ”Conceptregeling AMvB dierwaardige veehouderij” op de website van de overheid. De publicatie is onderdeel van een zogeheten internetconsultatie, bedoeld ”voor iedereen die werkt met productiedieren in de veehouderij, waaronder veehouders en erfbetreders zoals dierenartsen en stallenbouwers (met name van melkvee, kalveren, pluimvee en varkens), en/of zich bezighoudt met of inzet voor het welzijn van productiedieren.”  

Amendement De Groot en Van Campen

Kennelijk zat de inmiddels demissionaire minister Wiersma er niet mee dat er een deadline afliep. Dat ultimatum was te danken aan oud-D66 kamerlid Tjeerd de Groot en VVD-er Thom van Campen. Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde vorig jaar in met hun amendement dat de minister opdroeg om in 2025 bijtijds met AMvB’s te komen. Dit alles bij wijze van alternatief voor het zogeheten amendement Vestering. Het was een poging alsnog een dierwaardige veehouderij wettelijk te regelen.
”Uiterlijk een jaar na inwerkingtreding van het onderhavige wetsvoorstel moeten de genoemde Algemene Maatregelen van Bestuur voor varkens, pluimvee, melkvee en kalveren aan de Kamers worden voorgehangen”, bepaalden de indieners in de toelichting op het amendement.

Wiersma overschrijdt gestelde termijn

Het amendement De Groot/Van Campen, dat een wijziging inhield van de Wet Dieren, is op 14 juni 2024 in het Staatsblad gepubliceerd. Hetgeen betekent dat Wiersma ruim over de gestelde termijn is heen gegaan. De AMvB die ze nu heeft gepubliceerd zal gedurende de internetconsultatie zes weken beschikbaar zijn voor commentaar. De zogeheten ”voorhang” bij de Tweede Kamer volgt uiterlijk najaar 2025, aldus Wiersma.

Na de val van het kabinet Schoof heeft de Tweede Kamer verschillende dierenwelzijnsonderwerpen controversieel verklaard. Daar zit de AMvB niet bij. Simpelweg omdat de kamerbrief over dierwaardige veehouderij op 24 juni is verstuurd, nadat de Tweede Kamer al een inventarisatie van controversiële onderwerpen had opgesteld. De kans is groot dat de Kamer na de internetconsultatie de AMvB alsnog controversieel verklaart. (Update 12 september 2025: AMvB voorlopig van de baan)

Dat Wiersma termijnen niet in acht heeft genomen, zegt iets over de waarde die zij hecht aan wetgeving en procedures die daarbij horen. En ook over de opvattingen die zij en haar partij BBB hebben over dierwaardigheid. De twittercampagne die haar partij met het oog op de verkiezingen heeft opgestart onder het motto ”BBB levert”, rept ook met geen woord over de AMvB dierwaardigheid van Wiersma. Zij zal er hoogstwaarschijnlijk niet rouwig om zijn dat zij door de vertraging die is opgetreden en de val van het kabinet geen handtekening hoeft te zetten onder een haar onwelgevallig aanhangsel van de Wet Dieren en het besluit Houders van Dieren.

Wat staat er in die AMvB dierwaardigheid?

En dan nu naar de inhoud. Wat staat er in die AMvB dierwaardigheid? Hoe geeft Wiersma invulling aan het vereiste dat de veehouderij per 2040 dierwaardig moet zijn? En welke argumenten voert zij aan dat de veehouderij mogelijk meer dan vijftien jaar nodig heeft om dierwaardig te worden?

Het valt allemaal vies tegen. Alles wat Wiersma in de AMvB heeft opgenomen blijkt slechts een fractie van wat noodzakelijk is om een dierwaardige veehouderij, zoals verwoord door de Raad voor Dierenaangelegenheden, te realiseren. Een belangrijk onderdeel van dierwaardigheid – het kunnen vertonen van natuurlijk gedrag – is slechts in zeer beperkte mate per 2040 dankzij de AMvB gegarandeerd. Dat is in strijd met wat de Tweede Kamer eerder al wettelijk heeft vastgelegd.

AMvB komt niet in de buurt van zes leidende principes

Verder is de AMvB er niet op gericht dat dieren in de veehouderij een overwegend positieve emotionele toestand bereiken. Wiersma beweert wel dat zij de zes leidende principes van de RDA voor een dierwaardige veehouderij in de regelgeving heeft opgenomen, maar dit is niet het geval. Net zomin als dat zij het voldoen aan de gedragsbehoeften van varkens, melkvee en kalveren, en pluimvee in niet mis te verstane regels heeft vastgelegd. Ze verschuilt zich in de Ontwerp Toelichting achter het ontbreken van wetenschappelijke informatie en laat alle gedragsbehoeften erbuiten die een systeemwijziging zouden inhouden.

Kalf bij de koe stuit op knelpunten

Opvallend in dit verband is de redenatie waarom – als het kalf niet bij de koe kan – groepshuisvesting van kalveren pas wordt voorgeschreven vanaf een leeftijd van 14 dagen. Notabene is wetenschappelijk aangetoond dat vroege groepshuisvesting goed is voor het welzijn van deze dieren. Maar nee, de AMvB staat toe dat kalveren maximaal tot 14 dagen leeftijd individueel gehuisvest worden en daarna met twee dieren in een ”groep”. Als argument worden diergezondheidsredenen aangevoerd, die te maken hebben met de opbouw van het immuunsysteem van kalveren. Maar de ware reden blijkt dat er zowel in de melkveehouderij, als de kalverhouderij, een aanpassing van het houderijsysteem en het bedrijfsmanagement nodig is. Kalf bij de koe komt pas in 2040 in beeld, vanwege de vele ”knelpunten die door veehouders zijn benoemd.”

Open normen

De AMvB staat doelbewust vol met open normen. Een voorbeeld van zo’n open norm voor de houders van varkens, in te voeren per 2030: ”De houder neemt toereikende maatregelen om concurrentie om voerplaatsen en waterplaatsen te voorkomen.”
Open normen laten ruimte voor interpretatie en dat is heel lastig in de handhaving. Maar Wiersma neemt dit kennelijk op de koop toe: het werken met doelvoorschriften past bij het kabinetsbrede voornemen om in te zetten op doelsturing, schrijft ze in de Ontwerp Toelichting bij de AMvB.

Zelfregulering

Zwak punt in de AMvB is de zelfregulering. Voor alles wat niet wettelijk is geregeld en voor alles wat in open normen is vervat, verwijst de wetgever naar nog niet bestaande Gidsen voor Goede Praktijken. Deze kunnen worden opgesteld door de sectororganisaties, lees de lobbyclubs voor de veeindustrie. Een verplichting is dat niet. Ook het gebruik van deze gidsen is facultatief, getuige het woordje ”desgewenst” in het volgende citaat: ”Veehouders gebruiken deze Gidsen voor hun bedrijfsvoering op grond van de voorschriften in de AMvB desgewenst wel”, aldus de Ontwerp Toelichting.

AMvB kan zo in de shredder

Uit alles blijkt dat zogeheten ”praktijkonderzoekers” hebben meegeschreven aan deze AMvB. Dat zijn onderzoekers die vaak werken in opdracht van en dicht staan bij de gangbare veehouderij. Dit heeft tot gevolg dat bij het opstellen van de regels voor een dierwaardige veehouderij de praktische haalbaarheid binnen het bestaande systeem van de varkens-, pluimvee-, en melkveehouderij bepalend is geweest. Er zijn afwegingen gemaakt die in het voordeel uitvallen van de grote bedrijven met veel dieren, van de megastallen.

Zo is er in geen enkel geval een buitenuitloop verplicht gesteld. Het is volgens de Ontwerp Toelichting ook niet wetenschappelijk vastgesteld dat de mogelijkheid om naar buiten te gaan voorziet in een gedragsbehoefte. Zelfs weidegang voor koeien is niet in de AMvB dierwaardigheid opgenomen. Daarmee blijven megamelkveebedrijven gespaard, maar verliest deze AMvB dierwaardigheid wel alle geloofwaardigheid.

De AMvB zou gericht zijn op het bewerkstelligen van een dierwaardige veehouderij in 2040 volgens de leidende principes van de RDA. Dit is een opdracht die voortvloeit uit artikel 2.3a van de Wet dieren. Maar de AMvB van Wiersma maakt dit niet waar. Haar conceptregeling kan net zo goed gelijk in de shredder.

>>> Meer over de conceptregeling AMvB dierwaardige veehouderij: waarom koeborstel wel en weidegang niet

Lees ook
>>> BBB zweert bij doelsturing
>>> Van dierwaardige veehouderij naar Humane Livestock Farming
>>>Partij voor de Dieren wil volgend jaar verbod op nieuwe stallen bio-industrie

De nieuwe Gids Goede Praktijken van de Sectorraad Paarden houdt een lichte verbetering in voor het leven van de naar schatting ruim 200.000 pension- en manegepaarden.*)

Op twee belangrijke onderdelen zet de Sectorraad Paarden vergeleken met de Gids Goede Praktijken uit 2019 een paar stappen vooruit: paarden moeten meer bewegen en ze moeten gedeeltelijk of volledig toegang tot elkaar hebben. Deze twee verbeteringen komen voort uit het advies van de Raad voor Dierenaangelegenheden over dierwaardigheid. De nieuwe Gids Goede Praktijken is daarop gebaseerd.

Het verschil tussen half uur en uur vrije beweging

In de nieuwe Gids Goede Praktijken neemt de Sectorraad Paarden geen afscheid van de individuele huisvesting van paarden in boxen. Maar de bezwaren van dit nog altijd veel voorkomende type huisvesting moeten wel zoveel mogelijk worden ondervangen, door paarden minstens vier uur per dag te laten bewegen buiten de box (was 2,5 uur), waarvan tenminste een half uur volledig vrij. Dat is aanzienlijk minder dan het advies van expert dr.Kathalijne Visser, die pleit voor rond en uur vrije beweging per dag (hetzij in de paddock, hetzij in de wei) in combinatie met contact met andere paarden. Dat heeft een significant positief effect op het welzijn van paarden, aldus Visser.

Volgens de Gids Goede Praktijken dienen de boxen in de behoefte aan sociaal contact te voorzien. Ze zijn zo gebouwd dat paarden elkaar in ieder geval kunnen zien en daar waar mogelijk/wenselijk ook kunnen aanraken. ”Voor paarden is het belangrijk dat ze deels of volledig toegang tot elkaar hebben”, staat in de nieuwe Gids. In de oude Gids stond: ”Sociaal contact met andere paarden moet dagelijks mogelijk zijn binnen gezichtsafstand of met besnuffelen of aanraking”. Het verschil lijkt subtiel, maar in feite is permanent sociaal contact nu de norm.

Wat de ”V” van vrijheid inhoudt is niet duidelijk

Overigens is de Sectorraad Paarden er niet in geslaagd de opvattingen over dierwaardigheid van de Raad voor Dierenaangelegenheden op essentiële onderdelen door te voeren in aanbevelingen voor de de paardenhouderij. Het uitgangspunt: ”Paarden leven bij voorkeur in een omgeving waar ze kunnen kiezen wat ze willen doen en waarin ze in hun natuurlijke basisbehoeften kunnen voorzien”, resulteert niet in aanpassingen die dit mogelijk maken. De nieuwe Gids Goede Praktijken stelt weliswaar dat het paard in zijn natuurlijke basisbehoeften dient te kunnen voorzien, samengevat in de 3 V’s: Vrijheid, Voeding, Vrienden. Maar wat die ”V” van Vrijheid inhoudt, wordt niet duidelijk. Het zou ook wat zijn als de deuren van alle maneges in Nederland open gaan en de paarden vrij zijn om te gaan en staan waar ze willen!

Dat de Sectorraad Paarden hier nog geen invulling aan kan geven, is vanuit het gezichtspunt van de overwegend als behoudend bekend staande paardensector wel begrijpelijk. Een dierwaardige paardenhouderij lijkt nog ver weg. Toch heeft de Sectorraad zich vastgelegd op de volgende definitie: ”Een paard verkeert in een staat van welzijn wanneer het dier in staat is zich aan zijn levensomstandigheden aan te passen en daarmee een toestand kan bereiken die het dier als positief ervaart.”

Door een dergelijke definitie te hanteren, liggen meer veranderingen in het verschiet. In de nieuwe Gids Goede Praktijken is een eerste, bruikbare aanzet gegeven voor het beoordelen van de positieve emotionele toestand van een paard. Niet de omstandigheden binnen de paardenhouderij zijn daarbij doorslaggevend, maar de fysieke én mentale conditie van een paard.

Gids Goede Praktijken is geen wetgeving

De Gids Goede Praktijken is geen wetgeving. Maar het is ook geen vrijblijvend document. Als een paardenhouder zich er niet houdt, zal een handhavende instantie (bijvoorbeeld NVWA) per individueel geval beoordelen of er moet worden opgetreden. Bij deze beoordeling en eventuele procesgang kan de NVWA of partijen die opkomen voor de belangen van paarden gebruik maken van de Gids Goede Praktijken. De landelijke overheid ziet een dergelijke gids als vorm van zelfregulering. Ook de organisaties die zijn aangesloten bij de Sectorraad Paarden moeten er iets mee. Zij gaan de inhoud verwerken in hun eigen welzijnsbeleid.

*) Cijfer ontleend aan Hippische trendmonitor 2024 van de HAS. In deze monitor staat dat de helft van de naar schatting 450.000 paarden in Nederland zich in een pensionstal of een manege bevindt. 37% wordt door particulieren aan huis gehouden. De overige paarden bevinden zich op boerderijen, in fokstallen, etcetera.
Gegevens ontbreken over hoeveel manege- en pensionpaarden ruimte voor vrije beweging en mogelijkheden tot sociaal contact krijgen, zodat ze op dat vlak in voldoende mate in hun gedragsbehoeften kunnen voorzien. Mijn eigen schatting is dat dit inmiddels om 10% van de paarden gaat.

De Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) voert onderzoek uit naar bloedafname bij paarden, in het bijzonder bij drachtige merries. Het onderzoek is onderdeel van een omvangrijk wetenschappelijk advies over het welzijn van paarden in de EU, dat eind 2026 verschijnt. Gaat het onderzoek meer duidelijkheid verschaffen over de ”winning” van het hormoon PMSG? En het gebruik ervan in de veehouderij?

Het verzamelen van gegevens over het bloedonderzoek bij (drachtige) paarden loopt tot medio 2025. De EFSA is vooral op zoek naar informatie van bedrijven, nationale voedselautoriteiten, onderzoeksinstellingen en andere belanghebbenden, die relevant is voor het beoordelen van risico’s voor het welzijn van paarden bij het verzamelen van bloed voor commerciële doeleinden. Er zijn al enkele voorbereidende besprekingen gevoerd, ook met vertegenwoordigers van Nederlandse paardenorganisaties.

Abortussen

De EFSA heeft belangstelling voor de wijze waarop bloed wordt afgenomen, hoe veel en hoe vaak, hoe paarden worden vastgezet, de tijd tussen twee opeenvolgende afnames bij hetzelfde dier en gegevens over de zorg aan donorpaarden. Ook wil de EFSA meer weten over abortussen na commerciële bloedafnames bij drachtige merries. Hoewel niet met zoveel woorden genoemd, duidt dit erop dat de EFSA informatie wil over zogeheten bloedboerderijen.

Het is bekend dat er in landen als IJsland nog altijd bloedboerderijen bestaan. Zij leveren bloed met daarin het hormoon PMSG (bioactieve stof eCG). Dat wordt op grote schaal gebruikt als vruchtbaarheidsmiddel voor varkens, runderen, schapen en geiten. Ook in Nederland. De Keuringsdienst van Waarde heeft daar in 2023 een  tv-programma over gemaakt. Het IJslandse bedrijf Isteka faciliteert nog altijd bloedboerderijen. Een dierenarts is verantwoordelijk voor de bloedafname. Dat gebeurt volgens de eisen van de IJslandse Voedsel- en Veterinaire Autoriteit, zo meldt het bedrijf op de website.

Hormoon wordt ook in Nederland gebruikt

In 2022 antwoordde toenmalig minister van landbouw Staghouwer op Kamervragen van de Partij voor de Dieren dat er in Nederland geen paarden worden gehouden voor de productie van PMSG. Voor deze praktijk is een vergunning nodig van de Wet op de Dierproeven. Er is hiervoor geen vergunning afgegeven, aldus Staghouwer. Hetgeen overigens niet betekent dat er in Nederland geen bloed van drachtige merries wordt ”gewonnen”.

Het is bekend dat PSMG in de Nederlandse veehouderijsector wordt gebruikt. Een van de leveranciers: MSD Health. Bekend is de toepassing bij varkens en koeien. Minder bekend zijn de praktijken met geiten en schapen. Een folder laat zien hoe het middel wordt gebruikt om ooien eerder vruchtbaar te maken of het aflammeren te synchroniseren, zodat ze vrijwel tegelijkertijd lammeren krijgen.

Anja Hazekamp

Europarlementariër Anja Hazekamp ijvert al geruime tijd voor een verbod op de productie én import van PMSG. “Drachtige paarden beroven van hun bloed om varkens sneller te bevruchten voor vleesproductie; dat kan en mag geen onderdeel zijn van ons voedselsysteem. Het is bemoedigend dat na het Europees Parlement ook steeds meer EU-landen duidelijk maken dat deze horrorpraktijken op bloedboerderijen zo snel mogelijk moeten stoppen,” aldus Hazekamp in 2022. De Animal Welfare Foundation houdt de druk op de ketel. Onlangs is een video op YouTube gezet: Iceland’s blood farms. De beelden dateren van september 2024.