Weidegang in intensief-technologische melkveehouderij dreigt te verdwijnen

Weidegang anno 2025: koeien op een kluitje. Foto Wikimedia Commons

Weidegang is een wezenskenmerk van een dierwaardige rundvee- en melkveehouderij. Veel gedragsbehoeften van runderen komen het beste buiten in de wei tot hun recht. Dat is geen verzinsel van de mens. Koeien zijn zeer gemotiveerd om naar buiten te gaan, zo blijkt uit onderzoek. Maar het gaat niet goed met de weidegang. Althans in de gangbare melkveehouderij.

Ondanks afspraken in 2012 (convenant weidegang) met als doel om in 2030 op minimaal 81,2% van de melkveebedrijven een vorm van weidegang toe te passen, stagneert de vooruitgang. Na tien jaar van toename – mede dankzij de invoering van weidepremies – is er in de gangbare melkveehouderij al een daling te zien. De tijd dat de koeien buiten zijn neemt af. En niet zo’n klein beetje ook. In 2013 was het gemiddelde aantal weide-uren op jaarbasis 1.725 uren. In 2022 was dat gedaald met 22,4% naar 1.338 uren. (Deelrapportage behoud weidegang WUR).

Schaalvergroting

Er worden tal van oorzaken voor deze daling aangevoerd, zoals weersomstandigheden en controle over de voerinname. Maar bij analyses ontbreekt vaak de hoofdoorzaak: een toenemende schaalvergroting in combinatie met een efficiënte bedrijfsvoering en het onder controle houden van emissies. WUR wijst in de deelrapportage onder meer op premies voor verlaging van broeikasgassen. Die kunnen een negatief effect hebben op weidegang. Het wordt om die reden financieel aantrekkelijk gemaakt om de koeien binnen te houden.

Ook het Planbureau voor de Leefomgeving heeft oog voor deze ontwikkeling. “Het landschap zal leger worden doordat dieren eigenlijk jaarrond vooral in stallen zullen moeten staan om de staltechniek maximaal te benutten. Koeien in de wei zijn een beeld uit het verleden geworden”, voorspelt dit instituut bij voortzetting van een intensief-technologisch scenario.

Lang niet alle bedrijven beschikken over voldoende hectares aangrenzend aan de stal, waarop meer dan 100 koeien kunnen worden geweid. Dat leidt vooralsnog tot enorme concentraties aan vee op kleine percelen van bedrijven die toch nog graag wat weidepremie incasseren. Duidelijk waarneembaar in het buitengebied voor wie het wil zien.

Kennelijk accepteert de Stichting Weidegang schending van de voorwaarde dat de veebezetting niet hoger mag zijn dan 3 tot 5 melkgevende koeien per hectare huiskavel. Inspecties in 2024 hebben in bijna honderd procent van de gevallen geleid tot een positieve beoordeling. Mogelijk klopt het op papier allemaal wel, maar staan de koeien in de praktijk op een kluitje bij elkaar.

De partijen die betrokken zijn bij het realiseren van een dierwaardige melkveehouderij hebben verschillende doelen, zo blijkt uit de Routekaart naar een dierwaardiger en toekomstbestendige melkveehouderij. Alleen de Dierenbescherming is duidelijk voorstander van een melkveehouderij die ”op termijn” alle koeien, ook de kalveren, naar buiten laat gaan. Wat betreft ZuivelNL is het aan de veehouder om te beslissen hoe deze het beste invulling kan geven aan weidegang en dat de keuze van het dier hierin meegenomen kan worden (bijvoorbeeld via vrij koeverkeer).

De Volkskrant besteedde op 17 oktober 2025 in een uitgebreid artikel aandacht aan de gevolgen van stikstofmaatregelen voor het welzijn van dieren. Daarin komt Hans Hogeveen, hoogleraar animal health management aan de Wageningen Universiteit, aan het woord. Hij noemt het risico dat melkveehouders koeien vaker binnen houden, zodat maatregelen beter te controleren zijn. ”Voor de stikstofcijfers werkt dat, voor de dieren niet. Koeien hebben beweging, frisse lucht en weidegang nodig”, zegt Hogeveen. ‘Voor mij staat het als een paal boven water dat koeien graag buiten zijn. Daarom moeten we voorkomen dat stikstofmaatregelen leiden tot nog meer binnenhouden van vee.”

Innovatie: beheer van kudde via app

Tegenover alle sombere berichten over weidegang, staat positief nieuws: er bestaat een app waarmee boeren hun vee de wei in kunnen sturen, precies naar de plek waar ze mogen zijn. In de wei kan een virtuele zone worden gemaakt. Afrasteringen zijn niet meer nodig. ”Moeiteloos weiden met één druk op de knop”, zo promoot het bedrijf Collie deze innovatie. De koeien dragen een halsband, die signalen (pieptonen en vibraties en in het uiterste geval een ”korte impuls”) doorgeeft.

Turbokippen leggen gouden eieren

Foto CC Null/ Marco Verch

De pluimveeindustrie heeft het stadium van de gouden eieren bereikt. Genetisch opgevoerde turbokippen eten minder en produceren steeds meer. Ze zijn inmiddels in staat in 100 weken meer dan 500 eieren te leggen. Extra inkomsten dus én een fikse besparing voor de pluimveehouders. Met eierprijzen die al geruime tijd twee keer zo hoog zijn als vijf jaar geleden, maakt de industrie dikke winsten.

Voergroep Zuid, een grote producent en leverancier van mengvoer, bericht op pluimveeweb.nl over een buikvetmonitor. Daarmee kan de houder van leghennen bepalen of de dieren niet te dik zijn. Hoe meer voer, hoe meer buikvet en dat heeft een negatieve invloed op het aantal eieren dat een kip legt. De zaken gaan kennelijk zo goed dat een bedrijf in diervoeders aangeeft dat kippen beter niet teveel kunnen eten.

Niet alleen genetica en een uitgekiend dieet, ook gezondheid speelt een grote rol bij het behalen van topprestaties. Is het aantal eieren per hen in een kleine dertig jaar tijd met een kwart toegenomen en kunnen ze dat resultaat behalen met een kwart minder voer, virusziekten zijn ondanks vaccinatie moeilijk uit te bannen. Dat komt door mutaties en doordat een strak voerregime kan leiden tot stress, waardoor het immuunsysteem wordt aangetast..

Met andere woorden: de pluimveeindustrie balanceert op het randje van wat mogelijk is. Tien jaar geleden waarschuwde Servé Hermans van fokbedrijf Hendrix Genetics al voor de gevaren van het streven naar de allerefficiëntste kip. “Eigenlijk”, zei Hermans destijds tegen One World, “ben ik heel triest. Ik zie dat het verkeerd gaat. Maar wat kunnen wij doen? Wij maken gewoon kippen.”

Wetgeving dierwaardige veehouderij: te laat en veel te mager

Houders van varkens, pluimvee en melkvee hadden een dikke vinger in de pap bij het opstellen van de ”Conceptregeling AMvB dierwaardige veehouderij”. Daardoor stellen de lang verwachte aanpassingen van de Wet dieren en het Besluit houders van dieren bar weinig voor.

Demissionair landbouwminister Wiersma is verantwoordelijk voor deze vergaande inmenging in het wetgevingsproces. Ze doet geen pogingen dat te verhullen. Dat vertegenwoordigers van de intensieve veehouderij een belangrijke stem in het kapittel hadden, blijkt overduidelijk uit de toelichting op de AMvB. Overigens is de kans groot dat de AMvB ergens blijft hangen tussen twee kabinetten in. En dat is misschien maar goed ook. Met wat Wiersma heeft gebrouwen komt een dierwaardige veehouderij geen stap dichterbij.

Lang verwacht

In april 2025 zouden er algemene maatregelen van bestuur (AMvB’s) komen met het oog op een dierwaardige veehouderij in 2040. Het bleef lange tijd opmerkelijk stil. Het ministerie van LVVN publiceerde het ene na het andere document (over het stelseltoezicht vleesketen, de economische draagkracht van de schapenhouderij, een blackbox-systeem voor de garnalenvissers en antwoorden op vragen over wolven en stroperij – om maar wat te noemen), maar de AMvB’s lieten op zich wachten.

Internetconsultatie

Tot 24 juni 2025. Toen verscheen er ineens een ”Conceptregeling AMvB dierwaardige veehouderij” op de website van de overheid. De publicatie is onderdeel van een zogeheten internetconsultatie, bedoeld ”voor iedereen die werkt met productiedieren in de veehouderij, waaronder veehouders en erfbetreders zoals dierenartsen en stallenbouwers (met name van melkvee, kalveren, pluimvee en varkens), en/of zich bezighoudt met of inzet voor het welzijn van productiedieren.”  

Amendement De Groot en Van Campen

Kennelijk zat de inmiddels demissionaire minister Wiersma er niet mee dat er een deadline afliep. Dat ultimatum was te danken aan oud-D66 kamerlid Tjeerd de Groot en VVD-er Thom van Campen. Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde vorig jaar in met hun amendement dat de minister opdroeg om in 2025 bijtijds met AMvB’s te komen. Dit alles bij wijze van alternatief voor het zogeheten amendement Vestering. Het was een poging alsnog een dierwaardige veehouderij wettelijk te regelen.
Uiterlijk een jaar na inwerkingtreding van het onderhavige wetsvoorstel moeten de genoemde Algemene Maatregelen van Bestuur voor varkens, pluimvee, melkvee en kalveren aan de Kamers worden voorgehangen”, bepaalden de indieners in de toelichting op het amendement.

Wiersma overschrijdt gestelde termijn

Het amendement De Groot/Van Campen, dat een wijziging inhield van de Wet Dieren, is op 14 juni 2024 in het Staatsblad gepubliceerd. Hetgeen betekent dat Wiersma ruim over de gestelde termijn is heen gegaan. De AMvB die ze nu heeft gepubliceerd zal gedurende de internetconsultatie zes weken beschikbaar zijn voor commentaar. De zogeheten ”voorhang” bij de Tweede Kamer volgt uiterlijk najaar 2025, aldus Wiersma.

Na de val van het kabinet Schoof heeft de Tweede Kamer verschillende dierenwelzijnsonderwerpen controversieel verklaard. Daar zit de AMvB niet bij. Simpelweg omdat de kamerbrief over dierwaardige veehouderij op 24 juni is verstuurd, nadat de Tweede Kamer al een inventarisatie van controversiële onderwerpen had opgesteld. De kans is groot dat de Kamer na de internetconsultatie de AMvB alsnog controversieel verklaart. (Update 12 september 2025: AMvB voorlopig van de baan)

Dat Wiersma termijnen niet in acht heeft genomen, zegt iets over de waarde die zij hecht aan wetgeving en procedures die daarbij horen. En ook over de opvattingen die zij en haar partij BBB hebben over dierwaardigheid. De twittercampagne die haar partij met het oog op de verkiezingen heeft opgestart onder het motto ”BBB levert”, rept ook met geen woord over de AMvB dierwaardigheid van Wiersma. Zij zal er hoogstwaarschijnlijk niet rouwig om zijn dat zij door de vertraging die is opgetreden en de val van het kabinet geen handtekening hoeft te zetten onder een haar onwelgevallig aanhangsel van de Wet Dieren en het besluit Houders van Dieren.

Wat staat er in die AMvB dierwaardigheid?

En dan nu naar de inhoud. Wat staat er in die AMvB dierwaardigheid? Hoe geeft Wiersma invulling aan het vereiste dat de veehouderij per 2040 dierwaardig moet zijn? En welke argumenten voert zij aan dat de veehouderij mogelijk meer dan vijftien jaar nodig heeft om dierwaardig te worden?

Het valt allemaal vies tegen. Alles wat Wiersma in de AMvB heeft opgenomen blijkt slechts een fractie van wat noodzakelijk is om een dierwaardige veehouderij, zoals verwoord door de Raad voor Dierenaangelegenheden, te realiseren. Een belangrijk onderdeel van dierwaardigheid – het kunnen vertonen van natuurlijk gedrag – is slechts in zeer beperkte mate per 2040 dankzij de AMvB gegarandeerd. Dat is in strijd met wat de Tweede Kamer eerder al wettelijk heeft vastgelegd.

AMvB komt niet in de buurt van zes leidende principes

Verder is de AMvB er niet op gericht dat dieren in de veehouderij een overwegend positieve emotionele toestand bereiken. Wiersma beweert wel dat zij de zes leidende principes van de RDA voor een dierwaardige veehouderij in de regelgeving heeft opgenomen, maar dit is niet het geval. Net zomin als dat zij het voldoen aan de gedragsbehoeften van varkens, melkvee en kalveren, en pluimvee in niet mis te verstane regels heeft vastgelegd. Ze verschuilt zich in de Ontwerp Toelichting achter het ontbreken van wetenschappelijke informatie en laat alle gedragsbehoeften erbuiten die een systeemwijziging zouden inhouden.

Kalf bij de koe stuit op knelpunten

Opvallend in dit verband is de redenatie waarom – als het kalf niet bij de koe kan – groepshuisvesting van kalveren pas wordt voorgeschreven vanaf een leeftijd van 14 dagen. Notabene is wetenschappelijk aangetoond dat vroege groepshuisvesting goed is voor het welzijn van deze dieren. Maar nee, de AMvB staat toe dat kalveren maximaal tot 14 dagen leeftijd individueel gehuisvest worden en daarna met twee dieren in een ”groep”. Als argument worden diergezondheidsredenen aangevoerd, die te maken hebben met de opbouw van het immuunsysteem van kalveren. Maar de ware reden blijkt dat er zowel in de melkveehouderij, als de kalverhouderij, een aanpassing van het houderijsysteem en het bedrijfsmanagement nodig is. Kalf bij de koe komt pas in 2040 in beeld, vanwege de vele ”knelpunten die door veehouders zijn benoemd.”

Open normen

De AMvB staat doelbewust vol met open normen. Een voorbeeld van zo’n open norm voor de houders van varkens, in te voeren per 2030: ”De houder neemt toereikende maatregelen om concurrentie om voerplaatsen en waterplaatsen te voorkomen.”
Open normen laten ruimte voor interpretatie en dat is heel lastig in de handhaving. Maar Wiersma neemt dit kennelijk op de koop toe: het werken met doelvoorschriften past bij het kabinetsbrede voornemen om in te zetten op doelsturing, schrijft ze in de Ontwerp Toelichting bij de AMvB.

Zelfregulering

Zwak punt in de AMvB is de zelfregulering. Voor alles wat niet wettelijk is geregeld en voor alles wat in open normen is vervat, verwijst de wetgever naar nog niet bestaande Gidsen voor Goede Praktijken. Deze kunnen worden opgesteld door de sectororganisaties, lees de lobbyclubs voor de veeindustrie. Een verplichting is dat niet. Ook het gebruik van deze gidsen is facultatief, getuige het woordje ”desgewenst” in het volgende citaat: ”Veehouders gebruiken deze Gidsen voor hun bedrijfsvoering op grond van de voorschriften in de AMvB desgewenst wel”, aldus de Ontwerp Toelichting.

AMvB kan zo in de shredder

Uit alles blijkt dat zogeheten ”praktijkonderzoekers” hebben meegeschreven aan deze AMvB. Dat zijn onderzoekers die vaak werken in opdracht van en dicht staan bij de gangbare veehouderij. Dit heeft tot gevolg dat bij het opstellen van de regels voor een dierwaardige veehouderij de praktische haalbaarheid binnen het bestaande systeem van de varkens-, pluimvee-, en melkveehouderij bepalend is geweest. Er zijn afwegingen gemaakt die in het voordeel uitvallen van de grote bedrijven met veel dieren, van de megastallen.

Zo is er in geen enkel geval een buitenuitloop verplicht gesteld. Het is volgens de Ontwerp Toelichting ook niet wetenschappelijk vastgesteld dat de mogelijkheid om naar buiten te gaan voorziet in een gedragsbehoefte. Zelfs weidegang voor koeien is niet in de AMvB dierwaardigheid opgenomen. Daarmee blijven megamelkveebedrijven gespaard, maar verliest deze AMvB dierwaardigheid wel alle geloofwaardigheid.

De AMvB zou gericht zijn op het bewerkstelligen van een dierwaardige veehouderij in 2040 volgens de leidende principes van de RDA. Dit is een opdracht die voortvloeit uit artikel 2.3a van de Wet dieren. Maar de AMvB van Wiersma maakt dit niet waar. Haar conceptregeling kan net zo goed gelijk in de shredder.

>>> Meer over de conceptregeling AMvB dierwaardige veehouderij: waarom koeborstel wel en weidegang niet

Lees ook
>>> BBB zweert bij doelsturing
>>> Van dierwaardige veehouderij naar Humane Livestock Farming
>>>Partij voor de Dieren wil volgend jaar verbod op nieuwe stallen bio-industrie

Lichte verbetering voor 200.000 pensionpaarden

De nieuwe Gids Goede Praktijken van de Sectorraad Paarden houdt een lichte verbetering in voor het leven van de naar schatting ruim 200.000 pension- en manegepaarden.*)

Op twee belangrijke onderdelen zet de Sectorraad Paarden vergeleken met de Gids Goede Praktijken uit 2019 een paar stappen vooruit: paarden moeten meer bewegen en ze moeten gedeeltelijk of volledig toegang tot elkaar hebben. Deze twee verbeteringen komen voort uit het advies van de Raad voor Dierenaangelegenheden over dierwaardigheid. De nieuwe Gids Goede Praktijken is daarop gebaseerd.

Het verschil tussen half uur en uur vrije beweging

In de nieuwe Gids Goede Praktijken neemt de Sectorraad Paarden geen afscheid van de individuele huisvesting van paarden in boxen. Maar de bezwaren van dit nog altijd veel voorkomende type huisvesting moeten wel zoveel mogelijk worden ondervangen, door paarden minstens vier uur per dag te laten bewegen buiten de box (was 2,5 uur), waarvan tenminste een half uur volledig vrij. Dat is aanzienlijk minder dan het advies van expert dr.Kathalijne Visser, die pleit voor rond en uur vrije beweging per dag (hetzij in de paddock, hetzij in de wei) in combinatie met contact met andere paarden. Dat heeft een significant positief effect op het welzijn van paarden, aldus Visser.

Volgens de Gids Goede Praktijken dienen de boxen in de behoefte aan sociaal contact te voorzien. Ze zijn zo gebouwd dat paarden elkaar in ieder geval kunnen zien en daar waar mogelijk/wenselijk ook kunnen aanraken. ”Voor paarden is het belangrijk dat ze deels of volledig toegang tot elkaar hebben”, staat in de nieuwe Gids. In de oude Gids stond: ”Sociaal contact met andere paarden moet dagelijks mogelijk zijn binnen gezichtsafstand of met besnuffelen of aanraking”. Het verschil lijkt subtiel, maar in feite is permanent sociaal contact nu de norm.

Wat de ”V” van vrijheid inhoudt is niet duidelijk

Overigens is de Sectorraad Paarden er niet in geslaagd de opvattingen over dierwaardigheid van de Raad voor Dierenaangelegenheden op essentiële onderdelen door te voeren in aanbevelingen voor de de paardenhouderij. Het uitgangspunt: ”Paarden leven bij voorkeur in een omgeving waar ze kunnen kiezen wat ze willen doen en waarin ze in hun natuurlijke basisbehoeften kunnen voorzien”, resulteert niet in aanpassingen die dit mogelijk maken. De nieuwe Gids Goede Praktijken stelt weliswaar dat het paard in zijn natuurlijke basisbehoeften dient te kunnen voorzien, samengevat in de 3 V’s: Vrijheid, Voeding, Vrienden. Maar wat die ”V” van Vrijheid inhoudt, wordt niet duidelijk. Het zou ook wat zijn als de deuren van alle maneges in Nederland open gaan en de paarden vrij zijn om te gaan en staan waar ze willen!

Dat de Sectorraad Paarden hier nog geen invulling aan kan geven, is vanuit het gezichtspunt van de overwegend als behoudend bekend staande paardensector wel begrijpelijk. Een dierwaardige paardenhouderij lijkt nog ver weg. Toch heeft de Sectorraad zich vastgelegd op de volgende definitie: ”Een paard verkeert in een staat van welzijn wanneer het dier in staat is zich aan zijn levensomstandigheden aan te passen en daarmee een toestand kan bereiken die het dier als positief ervaart.”

Door een dergelijke definitie te hanteren, liggen meer veranderingen in het verschiet. In de nieuwe Gids Goede Praktijken is een eerste, bruikbare aanzet gegeven voor het beoordelen van de positieve emotionele toestand van een paard. Niet de omstandigheden binnen de paardenhouderij zijn daarbij doorslaggevend, maar de fysieke én mentale conditie van een paard.

Gids Goede Praktijken is geen wetgeving

De Gids Goede Praktijken is geen wetgeving. Maar het is ook geen vrijblijvend document. Als een paardenhouder zich er niet houdt, zal een handhavende instantie (bijvoorbeeld NVWA) per individueel geval beoordelen of er moet worden opgetreden. Bij deze beoordeling en eventuele procesgang kan de NVWA of partijen die opkomen voor de belangen van paarden gebruik maken van de Gids Goede Praktijken. De landelijke overheid ziet een dergelijke gids als vorm van zelfregulering. Ook de organisaties die zijn aangesloten bij de Sectorraad Paarden moeten er iets mee. Zij gaan de inhoud verwerken in hun eigen welzijnsbeleid.

*) Cijfer ontleend aan Hippische trendmonitor 2024 van de HAS. In deze monitor staat dat de helft van de naar schatting 450.000 paarden in Nederland zich in een pensionstal of een manege bevindt. 37% wordt door particulieren aan huis gehouden. De overige paarden bevinden zich op boerderijen, in fokstallen, etcetera.
Gegevens ontbreken over hoeveel manege- en pensionpaarden ruimte voor vrije beweging en mogelijkheden tot sociaal contact krijgen, zodat ze op dat vlak in voldoende mate in hun gedragsbehoeften kunnen voorzien. Mijn eigen schatting is dat dit inmiddels om 10% van de paarden gaat.

Onderzoek naar bloedafname bij drachtige merries

IJslanders foto Wikimedia Commons/Picasa

De Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) voert onderzoek uit naar bloedafname bij paarden, in het bijzonder bij drachtige merries. Het onderzoek is onderdeel van een omvangrijk wetenschappelijk advies over het welzijn van paarden in de EU, dat eind 2026 verschijnt. Gaat het onderzoek meer duidelijkheid verschaffen over de ”winning” van het hormoon PMSG? En het gebruik ervan in de veehouderij?

Het verzamelen van gegevens over het bloedonderzoek bij (drachtige) paarden loopt tot medio 2025. De EFSA is vooral op zoek naar informatie van bedrijven, nationale voedselautoriteiten, onderzoeksinstellingen en andere belanghebbenden, die relevant is voor het beoordelen van risico’s voor het welzijn van paarden bij het verzamelen van bloed voor commerciële doeleinden. Er zijn al enkele voorbereidende besprekingen gevoerd, ook met vertegenwoordigers van Nederlandse paardenorganisaties.

Abortussen

De EFSA heeft belangstelling voor de wijze waarop bloed wordt afgenomen, hoe veel en hoe vaak, hoe paarden worden vastgezet, de tijd tussen twee opeenvolgende afnames bij hetzelfde dier en gegevens over de zorg aan donorpaarden. Ook wil de EFSA meer weten over abortussen na commerciële bloedafnames bij drachtige merries. Hoewel niet met zoveel woorden genoemd, duidt dit erop dat de EFSA informatie wil over zogeheten bloedboerderijen.

Het is bekend dat er in landen als IJsland nog altijd bloedboerderijen bestaan. Zij leveren bloed met daarin het hormoon PMSG (bioactieve stof eCG). Dat wordt op grote schaal gebruikt als vruchtbaarheidsmiddel voor varkens, runderen, schapen en geiten. Ook in Nederland. De Keuringsdienst van Waarde heeft daar in 2023 een  tv-programma over gemaakt. Het IJslandse bedrijf Isteka faciliteert nog altijd bloedboerderijen. Een dierenarts is verantwoordelijk voor de bloedafname. Dat gebeurt volgens de eisen van de IJslandse Voedsel- en Veterinaire Autoriteit, zo meldt het bedrijf op de website.

Hormoon wordt ook in Nederland gebruikt

In 2022 antwoordde toenmalig minister van landbouw Staghouwer op Kamervragen van de Partij voor de Dieren dat er in Nederland geen paarden worden gehouden voor de productie van PMSG. Voor deze praktijk is een vergunning nodig van de Wet op de Dierproeven. Er is hiervoor geen vergunning afgegeven, aldus Staghouwer. Hetgeen overigens niet betekent dat er in Nederland geen bloed van drachtige merries wordt ”gewonnen”.

Het is bekend dat PSMG in de Nederlandse veehouderijsector wordt gebruikt. Een van de leveranciers: MSD Health. Bekend is de toepassing bij varkens en koeien. Minder bekend zijn de praktijken met geiten en schapen. Een folder laat zien hoe het middel wordt gebruikt om ooien eerder vruchtbaar te maken of het aflammeren te synchroniseren, zodat ze vrijwel tegelijkertijd lammeren krijgen.

Anja Hazekamp

Europarlementariër Anja Hazekamp ijvert al geruime tijd voor een verbod op de productie én import van PMSG. “Drachtige paarden beroven van hun bloed om varkens sneller te bevruchten voor vleesproductie; dat kan en mag geen onderdeel zijn van ons voedselsysteem. Het is bemoedigend dat na het Europees Parlement ook steeds meer EU-landen duidelijk maken dat deze horrorpraktijken op bloedboerderijen zo snel mogelijk moeten stoppen,” aldus Hazekamp in 2022. De Animal Welfare Foundation houdt de druk op de ketel. Onlangs is een video op YouTube gezet: Iceland’s blood farms. De beelden dateren van september 2024.

Grote kans dat Dolfinarium het circus achterna gaat: geen shows met wilde dieren meer

Foto Flickr/William Warby

We moeten het even over dolfijnen, walrussen en zeeleeuwen hebben. Voor de zoveelste keer is namelijk het Dolfinarium in Harderwijk in opspraak. Daar komt bij dat de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) onlangs een zienswijze heeft uitgebracht over dierwaardigheid in dierentuinen.

Dit, in combinatie met de campagne ‘’Dolfinariumvrij’’ van de stichting Bite Back Nederland én de bereidheid van het bevoegd gezag om op te treden, zou er wel eens toe kunnen leiden dat er aan de shows met zeezoogdieren na jaren van gebrekkig toezicht en halfzachte maatregelen een einde komt. Net zoals er in 2015 een einde kwam aan shows met wilde dieren in circussen.

LAATSTE NIEUWS: Dit bericht is op 27 mei 2025 herzien na een gerechtelijke uitspraak. Het Dolfinarium hoeft de shows voorlopig niet aan te passen. De dwangsom is geschorst. Over deze uitspraak is een alinea toegevoegd (naar beneden scrollen).

Dolfinarium is een dierentuin

Volgens de wet is het Dolfinarium een dierentuin, dat wil zeggen: “een permanente inrichting waar levende wilde dieren worden gehouden om gedurende ten minste zeven dagen per jaar te worden tentoongesteld aan het publiek.’’ Het Dolfinarium voldoet aan die definitie, ook al heeft dit bedrijf anders dan een dierentuin als Artis, als belangrijkste doel: het publiek vermaken met dieren.
Dat is ook precies de problematische kant van dit Harderwijkse pretpark. Sinds 2016 worden er met enige regelmaat Kamervragen gesteld over het welzijn van de dieren. Sinds 2019 ligt het Dolfinarium onder een vergrootglas. In 2020 zijn er na een advies van een zogeheten visitatiecommissie door toenmalig minister Carola Schouten afspraken gemaakt ter verbetering.

In 2024 bleek dat met die afspraken de hand werd gelicht. Waarna het Dolfinarium van de controlerende instantie Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) de opdracht kreeg per 11 april 2025 omstreden shows aan te passen.

  • Walrussen zouden niet meer mogen schudden met hun lijf (dit onderdeel, het zogeheten ”blubberen”, blijft dankzij een gerechtelijke uitspraak toegestaan);
  • Californische zeeleeuwen en walrussen mogen niet meer zwaaien en klappen met hun vinnen;
  • dolfijnen mogen een verzorger niet meer voortduwen met de neus;
  • een trainer mag niet meer met zijn voeten geklemd om de staart van een dolfijn samen met het dier op rug drijven;
  • dolfijnen mogen niet over mensen of objecten heen springen (dit onderdeel blijft dankzij een gerechtelijke uitspraak toegestaan);
  • dolfijnen mogen niet op commando op de kant springen.

    Verder zijn verboden: bezoekers laten natspuiten door de dieren, dieren hun tong laten uitsteken, dolfijnen boven water geluid laten maken, dolfijnen rechtop laten staan in het water, ze bewegingloos laten drijven en kusjes of knuffels geven.

Boetes

Dit alles is in strijd met de voorschriften van de dierentuinvergunning, want geen natuurlijk gedrag of geen gedrag dat de educatieve boodschap (voor zover aanwezig) ondersteunt. Geeft het Dolfinarium hier geen gehoor aan, dan volgen er boetes van 2000 euro per overtreding met een maximum van 10.000 euro. Daarna kunnen er eventueel verdergaande maatregelen worden opgelegd, zoals een gedeeltelijke sluiting van het park voor het publiek. Het Dolfinarium heeft bezwaar aangetekend tegen het besluit van RVO. Een gerechtelijke procedure ligt in het verschiet. Hét verdienmodel van deze dierentuin dreigt onderuit te worden gehaald.

De voorzieningenrechter van het College van Beroep voor het bedrijfsleven heeft op 26 mei 2025 bepaald dat er voorlopig geen dwangsommen mogen worden opgelegd aan het Dolfinarium. Er moet volgens de rechter beter worden gekeken naar het educatieve programma van het Dolfinarium en de relatie met de dierpresentaties. Deze uitspraak in kort geding staat los van de bezwaarprocedure. Na de zomer wordt een beslissing op dat bezwaar verwacht. Het dolfinarium heeft half augustus 2025 aangekondigd opnieuw naar de rechter te stappen om niet toegelaten showonderdelen toch te kunnen uitvoeren. Het zou volgens het Dolfinarium onder voorwaarden zijn toegestaan om dieren onnatuurlijk gedrag te laten vertonen, mits dat gebeurt voor educatieve doeleinden.

Maar het Dolfinarium staat zwak. Zeker nu de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) adviseert dierentuinen toekomstbestendig te maken. Wie de zienswijze van de RDA over dierwaardige dierentuinen serieus neemt, moet toegeven dat wat er zich in ‘’het grootste zeezoogdierenpark van Europa’’ afspeelt, heel ver af staat van de wezenskenmerken van dierwaardigheid, Niet alleen hebben de shows weinig tot niets te maken met het natuurlijk gedrag van zeezoogdieren, ook de erkenning van de intrinsieke waarde en respect voor de integriteit van dieren is ver te zoeken. Om nog maar te zwijgen over het ervaren van een positieve emotionele toestand.

Grote kans dat het Dolfinarium het circus achterna gaat: geen shows met wilde dieren meer. Net als overigens in Frankrijk en België. Zo bijzonder is dat dus ook weer niet. Op de website wordt het al min of meer aangekondigd: ‘’Ontmoet jij binnenkort een dolfijn van dichtbij? We zijn momenteel druk bezig met het spoedig plannen van nieuwe programma’s.’’
Ik ga binnenkort eens kijken.

Vogelgriep van koe naar koe, naar kat, naar kip, naar mens, naar varken, naar wilde vogels

Illustratie uit artikel in Science van 25 april 2025

De uitbraak van vogelgriep in de VS bij talrijke diersoorten was van een ongekende omvang. De autoriteiten slaagden er lange tijd niet in het hoogpathogene virus H5N1 onder controle te krijgen. Eind februari 2025 stelde de regering Trump een miljard beschikbaar, vooral om de economische gevolgen van de crisis in de pluimvee-industrie te verzachten en te helpen het virus buiten de deur te houden.

Het virus heeft in 2024 in de VS een unieke sprong gemaakt naar melkvee. Het totaal aantal besmette melkveebedrijven is sinds maart 2024 gestegen naar 1081 (stand 20/10/2025), in 17 staten. In de staat California heeft zich sinds augustus 2024 een enorme piek voorgedaan met 771 besmette bedrijven. Medio 2025 lijkt het ergste voorbij. Er komen berichten over een stijgende melkproductie. Het aantal koeien neemt na een gestage daling weer toe en ook de melkgift per koe. Maar de officiële besmettingscijfers worden – sinds Trump aan de macht is – niet vertrouwd. Federale ambtenaren hebben sindsdien geen enkele briefing gehouden over de uitbraak van vogelgriep, meldt de NYT.

Aan een catastrofe ontsnapt?

Hoewel het gevaar nog niet is geweken (in het najaar van 2025 zijn er tientallen uitbraken bij pluimvee), heeft het er alle schijn van dat de bevolking van de VS aan een catastrofe is ontsnapt. In het tijdschrift Science meldden onderzoekers in december 2024 dat het vogelgriepvirus dat huishoudt onder koeien, is gemuteerd. Het hecht zich daardoor beter aan cellen die bij mensen voorkomen in de bovenste luchtwegen. Na een jaar vol uitbraken stellen wetenschappers vast: aanhoudende verspreiding van H5N1 HPAI binnen melkvee verhoogt het risico op infectie en de daaropvolgende verspreiding van het virus naar mensen en andere gastheerpopulaties. (Science, 25 april 2025)

Bij een ernstig zieke patiënt in Louisiana die het virus had opgelopen door contact met besmet pluimvee, bleek zich een mutatie te hebben voorgedaan, hoogstwaarschijnlijk direct na infectie met het H5N1 clade 2.3.4.4b type D1.1. Dit type circuleerde ook onder melkvee in Nevada.

Na acht maanden een omvangrijk testprogramma

Maandenlang heeft het virus zijn gang kunnen gaan. Pas begin december 2024 – acht maanden na de eerste uitbraken – komt het Amerikaanse landbouwministerie met een landelijk testprogramma voor nader onderzoek naar rauwe (ongepasteuriseerde) melkmonsters. Veehouders moeten daaraan meewerken.

Het programma heeft niet alleen als doel om meer te weten te komen over de aanwezigheid van virus en te adviseren over preventieve maatregelen, maar ook om staten waar geen virus meer wordt aangetroffen H5N1-vrij te kunnen verklaren. Dat zal niet eenvoudig zijn. Er zijn verschillende virusstammen aangetroffen, waaronder het hierboven genoemde H5N1 type D1.1. Ook is er in de staat Arizona in de melk een nieuwe introductie van H5N1-virus aangetroffen, rechtstreeks afkomstig van wilde vogels.

Meerdere diersoorten

Het virus heeft zich inmiddels verspreid onder meerdere diersoorten. Het gaat al sinds 2022 rond onder pluimvee (kostte tot februari 2025 aan 149 miljoen dieren het leven) en dat zorgt voor, wat virologen noemen, een hoge virusdruk. Het virus verspreidt zich sinds 2024 van koe naar koe, naar kat, naar kip, naar mens, naar varken, naar wilde vogels.

Eind oktober 2024 is voor het eerst H5N1 aangetroffen bij een varken in Oregon. Het varken bevond zich op een hobbyboerderij, waar pluimvee besmet was geraakt met H5N1. In januari 2025 komen er berichten dat er zich op een commerciële eendenboerderij in California een mix heeft voorgedaan van H5N1 en H5N9. In maart 2025 komen de eerste berichten over een besmetting met H7N9 bij een pluimveebedrijf in Mississippi.

Besmettingen doen zich voor bij mensen die werken met koeien en assisteren bij het doden van pluimvee. Hun aantal neemt toe. Het Amerikaanse CDC spreekt inmiddels van een matig tot hoog risico. Ook doen zich besmettingen voor bij mensen die niet direct konden worden herleid tot contact met besmette dieren. Begin januari 2025 overleed de eerste Amerikaanse patiënt (met onderliggend lijden) aan een infectie met vogelgriep.

Het virus is aangetroffen bij katten, die er ernstig ziek van zijn geworden/aan dood zijn gegaan. Vermoedelijk hadden zij gedronken van rauwe melk of gegeten van besmet vlees. Begin maart 2025 is er een partij kattenvoer teruggeroepen omdat het besmet was met vogelgriep. Het rundvlees lijkt vooralsnog veilig. De consument heeft wel adviezen gekregen over de bereiding ervan. Zo moeten hamburgers tot minimaal 74 graden Celsius worden verhit.

”Bestrijding tot dusver mislukt”

De Amerikaanse viroloog Rick Bright zei in oktober 2024 naar aanleiding van talrijke besmettingen op melkveebedrijven in California in de Los Angeles Times dat de bestrijding van het virus tot dan toe was mislukt. Circa 10-15% van de besmette koeien in deze staat hebben de virusgolf niet overleefd. Dode dieren werden langs de kant van de weg gelegd. In die staat is ook op veel plaatsen H5N1-virus in het rioolwater aangetroffen.

Melkveehouders in de meeste staten waren, onder het motto ”Don’t test, don’t tell”, lange tijd terughoudend met het testen van vee, van zichzelf en van hun medewerkers. De situatie doet sterk denken aan wat we in Nederland hebben meegemaakt met de Q-koortsuitbraak in 2007. Toen lieten noodzakelijke maatregelen lang op zich wachten. Het belang van de volksgezondheid was ondergeschikt aan het belang van de veehouderij. Nog altijd tellen in ons land economische belangen zwaarder, zoals blijkt uit de moeizame totstandkoming van een vaccinatiecampagne tegen vogelgriep bij pluimvee.

Roep om vaccinatie

In de VS daarentegen begint de nood nu wel erg hoog te worden. Het virus blijkt bij besmette koeien inmiddels te leiden tot 10-15% sterfte. Al in september 2024 pleiten de grootste eier-, kalkoen- en zuivelorganisaties voor vaccinatie. Sinds 2022 zijn in de Verenigde Staten zo’n 175 miljoen kippen, kalkoenen en andere vogels gedood.

In februari 2025 komen de eerste berichten uit de VS dat vaccinatie van pluimvee onder voorwaarden is toegestaan. Vaccinproducent Zoetis heeft een licentie gekregen. Tegelijkertijd zijn er signalen dat de pluimveehouders vaccinatie tegenhouden vanwege handelsbelangen. Volgens Newsweek heerst er angst ​​dat vaccinatie de exportmarkt voor pluimvee, goed voor bijna 6 miljard dollar, zou kunnen verwoesten. Maar de berichten over een vaccinatieplan houden aan.
De ontwikkeling van een mRNA-vaccin ter bescherming van mensen ligt vrijwel stil, sinds antivaxer minister Robert Kennedy besloot erop de bezuinigen.

Gesleep met vee

De uitbraak van vogelgriep in de VS confronteert het publiek aan de andere kant van de oceaan met de kwetsbaarheid van de melkvee-industrie. Berichten in de media laten zien hoe risicovol de concentratie van grote aantallen dieren en het gesleep met vee kan zijn voor de volksgezondheid. Het virus komt via de melk angstwekkend dicht bij de mens. Wetenschappers houden rekening met meerdere mutaties. “Ik denk dat het alle kanten op kan”, zegt Caitlin Rivers, epidemioloog bij het Johns Hopkins Center for Health Security op 5 december 2024 in Science. Een nieuwe variant die is opgedoken bij vogels, baart grote zorgen.

Tot de consument dringt door dat er iets aan de hand is in hun voedselsysteem

In de rauwe melk van besmette koeien zijn enorme hoeveelheden virus aangetroffen. Ook in één op de vijf monsters van melk in de supermarkt in 38 staten zaten virusdeeltjes. Als je besmette melk uit de supermarkt drinkt, word je niet ziek omdat deze gepasteuriseerd is. Maar rauwe melk van besmette koeien blijkt wel te zijn geleverd aan supermarkten in de staat California. De melk is teruggeroepen. Onbekend is hoeveel mensen en andere zoogdieren van de melk hebben gedronken. Schaarste aan eieren leidt tot flinke prijsstijgingen met wel 37%. Zo dringt steeds meer tot de consument door dat er wel iets aan de hand is in hun voedselsysteem.
.
>> Lees meer Koeienvirus H5N1 aangetroffen bij pluimvee
Berichten en artikelen op dit blog worden indien nodig geregeld bijgewerkt

PFAS plaatst houders van kippen voor lastig dilemma

Testen of niet? Dat is nog altijd de vraag. Ook nu, na het meest recente advies van het RIVM om maar helemaal geen eieren van hobbykippen meer te eten.

Het RIVM onderzocht de PFAS-gehalten in eieren van 60 locaties. Via de eieren van 31 locaties krijgen mensen al meer PFAS binnen dan de gezondheidskundige grenswaarde als zij 1 ei of minder per week eten. Op 10 locaties kunnen ze maximaal 1 ei per week eten zonder over deze grenswaarde heen te gaan. Op 5 locaties is dit bij maximaal 2 eieren het geval, op 3 locaties bij maximaal 3 en op 2 locaties bij maximaal 4 eieren. Op 9 locaties kunnen mensen elke week meer dan 4 eieren eten zonder de grenswaarde te overschrijden. Aldus het RIVM.

Met andere woorden: wie toch al niet meer dan twee eieren per week at, hoeft zich op 17 van de 60 locaties niet al te veel zorgen te maken. Niettemin komt het RIVM met een algemeen advies om helemaal geen eieren van hobbykippen meer te eten. ”In heel Nederland kunnen particuliere eieren veel PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen) bevatten”. Deze stoffen zijn schadelijk voor de gezondheid.

Verstrekkend advies

Het verstrekkende advies heeft de maken met andere voedselbronnen die PFAS bevatten, zoals vis, varkensvlees, bewerkt vlees, boter. Ook in snoep, sportdranken, chips en flessenwater komt PFAS voor. En op 20 procent van alle naar Nederland geïmporteerde fruitmonsters zijn residuen van PFAS-pesticiden gevonden.

We krijgen dus al genoeg PFAS binnen. Door eieren van hobbykippen te eten, zou de hoeveelheid tot onverantwoorde hoogten kunnen oplopen. Een vervelende boodschap, maar niet voor iedere houder van hobbypluimvee. Er is namelijk nog altijd een aanzienlijke kans dat de eieren ”schoon” zijn. De enige manier om daar achter te komen is de eieren te laten testen. Voor €270 kan zekerheid worden verkregen. Iets waar sinds het advies van het RIVM dagelijks driehonderd houders van kippen gebruik van maken, meldt Lars Roelofse van testenoppfas.nl.

Rationeel is testen misschien de beste keuze, maar emotioneel staan houders van hobbypluimvee voor een lastig dilemma. Niet weten blijkt soms te verkiezen boven een testuitslag die de idylle van een huishouden met kippen mogelijk wreed kan verstoren. NRC bezocht Alma Huisken in het Groningse Molenrij. ”Ik woon al 21 jaar op heel gezonde grond, waar nooit gif of kunstmest op gekomen is. PFAS in mijn eitjes? Ik ga uit van niet”, aldus Huisken.

Eieren uit de winkel of van de markt

Het RIVM stelt dat eieren uit de winkel of van de markt wel kunnen worden gegeten. Daar zou minder PFAS in zitten. Dit is overigens gebaseerd op twee beperkte onderzoeken. De onderzoeken waarnaar het RIVM verwijst, bevatten geen gegevens per locatie, maar gemiddelden van de onderzochte hoeveelheid eieren van verschillende locaties. Die gemiddelden komen neer op 0,058 tot 0,078 nanogram PEQ per gram. Een fractie van wat er in de eieren van hobbykippen is aangetroffen, waar de concentraties variëren van 0 tot 101 nanogram.

De commerciële eieren waren afkomstig van vrije uitloopbedrijven, biologische bedrijven en scharrelbedrijven (kippen zitten permanent binnen). Verschillen in leefomstandigheden hebben mogelijk de PFAS-concentraties in de eieren van deze kippen beïnvloed, aldus het RIVM. Een vergelijking was volgens het RIVM echter niet mogelijk, ”omdat het aantal geanalyseerde eieren per type te beperkt was of informatie over het type geanalyseerd ei ontbrak in de studies.”

Lees meer: PFAS in eieren van kippen

SINS: twee derde van biggen lijdt aan pijnlijke ontstekingen

Foto van U of A System Division of Agriculture/Flickr.com. Voor afbeeldingen van SINS ga naar https://www.swineweb.com/animalhealth/understanding-and-addressing-swine-inflammation-and-necrosis-syndrome-sins/

De Nederlandse varkenshouderij moet in 2030 stoppen met het afknippen van staarten van biggen. Dan zouden de varkenshouders het staarbijten onder controle moeten hebben, zodat biggen hun krulstaart kunnen behouden. Maar het is zeer de vraag of dat gaat lukken. Twee derde van de pasgeboren biggen lijdt aan pijnlijke ontstekingen in de staart, oren, poten, hielen, zolen, klauwen, kroonranden, tepels, navel, vulva en gezicht. Biggen bijten elkaar in de staart, zeker als daar de huid is beschadigd.

De ontstekingen komen van binnenuit en kunnen leiden tot het afsterven van de uiteinden van ledematen. Deze ernstige en veelvoorkomende aandoening – het varkensontstekings- en necrosesyndroom (SINS) – wordt al sinds 2018 onderzocht. Tot voor kort was de omvang van deze aandoening een van de best bewaarde geheimen van de varkensindustrie.

Dierenarts Karien Koenders: ‘Het is eigenlijk niet te geloven dat dit zo lang onondekt is gebleven”

Het was varkensdierenarts Karien Koenders van de Lintjeshof die zich afvroeg of de aandoening zich ook op grote schaal voordoet in Nederland. Duitse wetenschappers waren de eersten die in 2020 en 2021 met alarmerende publicaties naar buiten traden. Ze spraken over een nieuw syndroom.

Koenders kwam erachter dat ook in de Nederlandse varkenshouderij sprake is van een groot probleem. Ze onderzocht zo’n 6000 biggen: 64,1% vertoonde zichtbare ontstekingsverschijnselen. ”Het is eigenlijk niet te geloven dat dit zo lang onondekt is gebleven”, zegt ze in het vakblad Pigbusiness van februari 2025.

Andere benadering van staartbijten

Nu varkenshouders aan het experimenteren zijn met het behoud van staarten, komt SINS geregeld ter sprake. Vaak staan de varkenshouders voor een raadsel: waarom bijten in de ene toom biggen wel in de staarten van andere biggen en waarom doen ze dat in de andere toom niet? Nader onderzoek naar SINS geeft aanleiding om het staartbijten op een heel andere manier te benaderen.

Mocht SINS daarbij een overheersende rol spelen, dan moet de oplossing misschien worden gezocht bij de zeug, of bij de fokkerij. En niet, zoals nu vaak gebeurt, in extra afleidingsmateriaal, een andere samenstelling van groepen, meer ruimte, een beter leefklimaat. Ook al komt dat alles het welzijn van de biggen ten goede, het maakt geen einde aan het staartbijten als gevolg van SINS.

Dat SINS in de Nederlandse varkensindustrie net zo omvangrijk is als in andere landen waar vergelijkbaar onderzoek is gedaan, duidt erop dat er ergens iets structureel mis is. Biggen komen niet zo maar met (de aanleg voor) een ernstige aandoening ter wereld.
Koenders richt zich op het metabolisme van dragende zeugen.

Extreme prestaties: minder zeugen, meer biggen

Deze dieren moeten tegenwoordig extreme prestaties leveren. Het aantal biggen in de baarmoeder van een drachtige zeug is ten gevolge van een intensieve selectie op worpgrootte de afgelopen decennia toegenomen tot wel 16-20 *). Deze zeugen hebben enorme hoeveelheden water (meer dan 9 liter per dag) en vezelrijke voeding nodig. Gebrek daaraan leidt tot harde ontlasting. Koenders zag in haar onderzoek een nauwe samenhang tussen SINS bij biggen en deze zogeheten coprostase bij zeugen, in combinatie met een verhoogde lichaamstemperatuur (hittestress).

Andere onderzoekers hebben zich onder meer gericht op de fokkerij en vonden een belangrijke genetische component die verband houdt met SINS. Ze noemen de aandoening erfelijk. Vooral biggen uit Pietrain-nesten blijken vatbaarder. Wel bestaat er genetische variatie binnen dezelfde lijn. Dat zou de mogelijkheid openen om SINS via fokkerij te verminderen.

*) Agrimatie: Het aantal levend geboren biggen per worp is de afgelopen decennia met bijna 40% toegenomen. Van de biggen die levend worden geboren, gaat zo’n 10% voor het spenen dood. Desondanks is het aantal grootgebrachte biggen per zeug per jaar in de afgelopen twee decennia flink gestegen. In 2024 zijn gemiddeld 31,5 biggen grootgebracht per aanwezige zeug, een stijging van 43% ten opzichte van de 22 biggen in 2002.
Steeds minder zeugen moeten de biggenproductie in Nederland op peil houden. Het aantal productieve zeugen is in 2024 met zo’n 16.000 afgenomen tot 737.530 dieren. In 2019 waren dat er nog 892.000. Uitgaande van 31,5 grootgebrachte biggen op jaarbasis per zeug komt dat neer op ruim 23.miljoen biggen. Ongeveer een kwart van deze biggen is bestemd voor de export.

Bitloos rijden nu ook in zwaardere klassen toegestaan

Bitloos rijden was al enige tijd toegestaan bij wedstrijden in de lichtere dressuurklassen, per 1 april mag het ook tot en met klasse ZZ/zwaar. De KNHS heeft daartoe het wedstrijdreglement voor dressuur gewijzigd. De wijziging gaat in per 1 april 2025. ”Hoewel er op de hogere niveaus niet ontzettend veel bitloos gereden wordt, willen we ruiters die dit wel graag willen de mogelijkheid bieden om hier gebruik van te maken”, aldus disciplinespecialist dressuur Cindy Heijligers. 

Lees ook: Kans op schade door drie hulpmiddelen in paardensport: opzet, tongriem en staartbeugel